renesans-kochanowski.md

lang	title	author	description	keywords
pl	Renesans, Kochanowski	Jerry Sky	Repetytorium nr 3. — „FRAPUJĄCY JĘZYK POLSKI” (Sprawdzian nr 5.)	renesans, Kochanowski, repetytorium, polski, ramy czasowe, Horacy, Oda, Ody, wzorce, parenetyczne, humanizm, szlachcic ziemianin, reformacja, chrześcijański, pieśni, Kochanowskiego, fraszki, fraszka, Makbet, teatr, elżbietański, dramat, Shakespeare, Szekspir

---

Spis treści:

• 1. Wprowadzenie i periodyzacja
  • 1.1. Renesans powstaje we Florencji, we Włoszech XIV w.
  • 1.2. Ideologia epoki
  • 1.3. Myśliciele epoki
  • 1.4. Obraz Boga
  • 1.5. Nurty Renesansowe
    • 1.5.1. Humanizm
    • 1.5.2. Reformacja
    • 1.5.3. Humanizm chrześcijański
  • 1.6. Wzorce parenetyczne
    • 1.6.1. Humanista
    • 1.6.2. Szlachcic ziemianin
    • 1.6.3. Poeta Doctus
    • 1.6.4. Patriota
  • 1.7. Mecenat
  • 1.8. Kochanowski jako ojciec liryki polskiej
  • 1.9. Mikołaj Rej jako ojciec literatury polskiej
  • 1.10. „Mowa o godności człowieka” — Giovanni Pico Della Mirandola
• 2. Teksty kultury
  • 2.1. Horacy — „Oda Do Melpomeny” (XXX)
  • 2.2. Horacy — „Oda Do Mecenasa” (XX)
  • 2.3. Horacy — „Oda Do Leukonoe” (XI)
  • 2.4. Kochanowski — „Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony”
  • 2.5. Horacjanizm
• 3. Fraszki Kochanowskiego
  • 3.1. Cechy gatunku
  • 3.2. „Do gór i lasów”
  • 3.3. „Na Sokalskie mogiły”
  • 3.4. „O doktorze Hiszpanie”
  • 3.5. „O żywocie ludzkim”
  • 3.6. „Na dom w Czarnolesie”
• 4. Pieśni Kochanowskiego
  • 4.1. „Czego chcesz od nas Panie?” (XXV) jako wykładnia humanizmu chrześcijańskiego
  • 4.2. „Nie porzucaj nadzieje” (IX, księgi wtóre)
  • 4.3. „Chcemy sobie być radzi” (IX, księgi pierwsze)
  • 4.4. „Wieczna sromota” jako przykład pieśni patriotycznej
• 5. Treny Kochanowskiego
  • 5.1. Pamiętnik ojcowskiego bólu (I)
  • 5.2. Urszulka jako małe drzewko oliwne (V)
  • 5.3. Pochwała Urszulki (obraz dziecka) (VI)
  • 5.4. Tren o ubiorze Urszulki (VII)
  • 5.5. «Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim…» (VIII)
  • 5.6. Kryzys światopoglądowy (IX)
  • 5.7. Zakwestionowanie filozofii chrześcijańskiej (X)
  • 5.8. «Fraszka cnota!» (XI)
  • 5.9. Polemika z filozofią stoicką (XVI)
  • 5.10. Postawa pokory wobec Boga (XVII)
  • 5.11. Obraz Boga (XVIII)
  • 5.12. …albo sen (konwencja oniryczna, motyw snu) (XIX)
• 6. Idealistyczne i realistyczne obrazy wsi w twórczości renesansowych artystów
  • 6.1. „Pieśń świętojańska o Sobótce” (konwencja: idealizacja)
  • 6.2. „Żeńcy” Szymona Szymonowica (konwencja: realistyczna)
• 7. Makbet
  • 7.1. Teatr elżbietański
  • 7.2. Dramat szekspirowski
  • 7.3. Makbet jako bohater dynamiczny
  • 7.4. Charakterystyka rządów Makbeta
  • 7.5. Upadek tyrana
  • 7.6. Rola wiedźm
  • 7.7. Rola natury
  • 7.8. Motyw wody
  • 7.9. Uniwersalizm

---

1. Wprowadzenie i periodyzacja

1.1. Renesans powstaje we Florencji, we Włoszech XIV w.

• Quattrocento — rozkwit XV w.
• Cinquecento — schyłek XVI w.

1.2. Ideologia epoki

• antropocentryzm — człowiek jest środkiem wszechświata
  (przeciwnie do teocentryzmu)
• carpe diem - żyj chwilą

1.3. Myśliciele epoki

• „Człowiek jest miarą wszechrzeczy” ~Protagoras
• „Jestem Człowiekiem i nic co ludzkie nie jest mi obce” ~Terencjusz

1.4. Obraz Boga

• Bóg starotestamentowy — surowy sędzia, ludzie się go boją
• Bóg renesansowy — stwórca, przyjaciel, artysta, dobry łaskawy ojciec, przyjaciel

1.5. Nurty Renesansowe

1.5.1. Humanizm

1. postawa intelektualna i moralna

2. człowiek

   • najwyższa wartość
   • w centrum wszechświata
   • kreuje siebie
   • tworzy uniwersalne wartości moralne
   • kreatywny
   • mimo niedoskonałości tworzy rzeczy wielkie i piękne

3. wzór z antyku

1.5.2. Reformacja

1. ruch religijno-polityczno-społeczny; (Marcin Luter)

2. wymagania reformatorów:

   • komunia pod dwiema postaciami
   • tani kościół
   • uznanie Pisma Św. za jedyną podstawę wiary
   • odrzucenie nieomylności papieża
   • celibat
   • sakrament spowiedzi
   • ograniczenie przywilejów duchowieństwa

3. skutki

   • rozłam chrześcijaństwa (powstanie odłamów protestanckich)
   • wkład w rozwój języka polskiego przez rozwój edukacji i wydawnictw (upowszechnienie druku)

1.5.3. Humanizm chrześcijański

1. pogodzenie idei humanistycznych z wiarą chrześcijańską
2. ukazanie zgodność idei humanistycznych z zasadami religii

---

1.6. Wzorce parenetyczne

1.6.1. Humanista

• wszechstronnie wykształcony
• zna łacinę, grekę, hebrajski
• zna dzieła starożytne i współczesne
• utalentowany (np.: retoryka)
• cieszy się życiem i z niego korzysta
• podróżuje po świecie

1.6.2. Szlachcic ziemianin

• żyje w harmonii z naturą i jej prawami
• epikureizm
• spokojnie oczekuje śmierci (podporządkowuje się prawom cyklu biologicznego)
• kieruje się powszechnie uznanymi cnotami (prawda, sprawiedliwość, umiarkowanie, roztropność, obyczajowość)
• umiar w życiu osobistym i publicznym
  (Mikołaj Rej, „Rok na cztery części rozdzielon”)

1.6.3. Poeta Doctus

• wszechstronnie wykształcony
• stoik
• odwołania do kultury starożytnej
• znawca filozofii antycznej
• zna łacinę

1.6.4. Patriota

• Pieśń o dobrej sławie XIX w.

---

1.7. Mecenat

• opieka nad artystami, twórcami sztuki
• wspierający magnaci w celu rozwoju literatury, sztuki

1.8. Kochanowski jako ojciec liryki polskiej

• wprowadził wiersze sylabowe i fraszki
• dał wzorzec języka poetyckiego

1.9. Mikołaj Rej jako ojciec literatury polskiej

• nawołuje do pisania po polsku, nie w łacinie
• «Niechaj narodowie wżdy poznają, iż Polacy nie gęsi iż swój język mają!»
• ukazuje szlachcica ziemianina w Żywocie człowieka poczciwego
  prawdziwe szlachectwo polega na cnocie, nie na orderach; życie na wsi korzyści materialne i duchowe

1.10. „Mowa o godności człowieka” — Giovanni Pico Della Mirandola

• człowiek — szczególna pozycja we wszechświecie: dar od Boga w postaci wolnej woli i rozumu
• ma sam siebie kształtować
• Bóg dał mu prawo do upadku i powstawania, dał mu wolność (humanizm chrześcijański)
• Bóg daje wolność człowiekowi: kreowanie własnej natury, ma używać swojego rozumu; ma posiąść władzę na Ziemi; wniknąć w sens
• wielkiego dzieła Boga, zrozumieć jego piękno i wielkość
• natura jest określona przez Boga — człowiek sam kreuje rzeczywistość

---

2. Teksty kultury

2.1. Horacy — „Oda Do Melpomeny” (XXX)

• motyw nieśmiertelności artysty
• wybudowałem pomnik twardszy niż ze spiżu (exegi monumentum)
• nie wszystek umrę (non omnis moriar)
• p. lir. jest świadomy swojej potęgi, prosi Melpomenę o laur, nagrodę, bo jest jego muzą, opiekunką, boginią
• elementy autobiograficzne

2.2. Horacy — „Oda Do Mecenasa” (XX)

• p. lir. można utożsamić z Horacym
• elementy autobiograficzne (ja z ubogiego rodu wyszedłem, moje będzie chwytać pieśni, ojciec Horacego był wyzwolonym
• niewolnikiem)
• p. lir. złożony z dwóch natur — poetyckiej i ludzkiej
  • ludzka — ulotna, umiera
  • poetycka — zamienia się w ptaka, łabędzia i trwa wiecznie (motyw lotu)
  • artysta-ptak doleci wszędzie
  • na pogrzebie artysty nie należy płakać, bo sława artysty nigdy nie przeminie

2.3. Horacy — „Oda Do Leukonoe” (XI)

• carpe diem — chwytaj dzień, żyj chwilą
• nie zamartwiaj się przyszłością (epikureizm), spokój wobec śmierci
• klaruj wino rozważnie (stoicyzm), baw się z umiarem, rozważnie
• bądź gotowy na zmianę losu i przyjmij wszystko ze stoickim podejściem

2.4. Kochanowski — „Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony”

• p. lir. — poeta przemieniający się w ptaka
• twórczość poety — nieśmiertelność
• motyw non omnis moriar
• Kochanowski zwraca się do mecenasa Myszkowskiego
• adaptacja [Ody XXX Horacego]

2.5. Horacjanizm

— postawa wobec życia i moralności szukająca złotego środka łącząc dwie przeciwstawne filozofie antyczne: epikureizm i stoicyzm w jeden kierunek oparty na zdrowym rozsądku (odrzucający postawy skrajne)

---

3. Fraszki Kochanowskiego

3.1. Cechy gatunku

• krótki utwór liryczny rymowany/wierszowany
• kończy się pointą
• wywodzi się z epigramatu

3.2. „Do gór i lasów”

• p. lir. humanista w podeszłym wieku; w momencie podsumowania swojego życia (retrospekcja)
• fraszka autobiograficzna, refleksyjna, czarnoleska
• Kochanowski osiadł na starość na wsi w Czarnolesie (powrót do miejsca narodzin)
• dużo podróżował po Europie
• student, rycerz, mnich; zasiadał w radzie biskupiej, walczył u boku Zygmunta Augusta
• kiedy osiada na wsi, staje się szlachcicem ziemianinem (żyjący w zgodzie z zasadami horacjanizmu)
• a ja z tym trzymam co kto w czas uchwyci

3.3. „Na Sokalskie mogiły”

• p. lir. — patriota
• adresat — Polacy, odwiedzający Sokalskie mogiły
• fraszka patriotyczna
• patriotyzm — poświęcenie życia za ojczyznę to honor i zaszczyt

3.4. „O doktorze Hiszpanie”

• motyw biesiady
• epikureizm, carpe diem
• afirmacja życia
• humanizm i horacjanizm
• pierwowzorem doktora Hiszpana jest wykładowca Piotr Rojzjusz
• bohaterowie to żacy albo dworzanie, którzy biesiadują
• picie wina to forma rozrywki, pozwala im się cieszyć życiem, to źródło wesołej beztroskiej zabawy

3.5. „O żywocie ludzkim”

• p. lir. filozof mędrzec
• adresat: każdy
• fraszka filozoficzna, stychiczna (stroficzna)
• topos theatrum mundi, wanitatywny (życie przemija, więc trzeba chwytać dzień)
• temat: słabości, lęki

3.6. „Na dom w Czarnolesie”

• p. lir. szlachcic ziemianin
• adresat: Bóg
• fraszka czarnoleska
• cnoty, najważniejsze wartości:
• czyste sumienie, żyć skromnie
• bezpieczeństwo, ludzka życzliwość
• umiar, zdrowie
• Bóg, religia, wiara
• Czarnolas - mała ojczyzna

---

4. Pieśni Kochanowskiego

4.1. „Czego chcesz od nas Panie?” (XXV) jako wykładnia humanizmu chrześcijańskiego

1. p. lir. wierni, humanista-chrześcijanin

2. adresat: Bóg

3. dzieło stworzenia (obraz świata)

   • bogaty, różnorodny
   • ziemia jest nieskończona
   • uporządkowany, harmonijny (po nocy przychodzi dzień, pory roku następują kolejno)
   • barwny

4. obraz Boga:

   • łaskawy, hojny, dobrodziej, dobry, żywiciel, szczodrobliwy, miłosierny, troskliwy
   • Stworzyciel, architekt, autorytet, artysta, budowniczy
   • nieśmiertelny, panuje nad wszystkim, Pan Świata, wszechobecny
     pochwała niewidzialnego widzialnym

5. relacje Bóg — człowiek

   • darczyńca
   • opiekun, przyjaciel człowieka

6. pieśń jest hymnem

   • dotyczy treści religijnych
   • patos gnuśna, rozmaita
   • paralelizmy Tobie k'woli x2
   • stroficzność

4.2. „Nie porzucaj nadzieje” (IX, księgi wtóre)

• p. lir. mędrzec, humanista
• adresat: człowiek potrzebujący
• rada: ufać Bogu, bo fortuna jest nieprzewidywalna
• motyw pór roku — różne systemy filozoficzne; przywołanie fortuny pokazuje zmienność ludzkiego losu; los jest zmienny, brak stałości w ludzkim życiu;
• Nic wiecznego na świecie, radość się z troską plecie
• Bo z nas Fortuna w żywe oczy szydzi, to da, to weźmie, jako się jej widzi
• Siła Bóg może wywrócić w godzinie, kto mu kolwiek ufa, nie zaginie
• Lecz na szczęście wszelakie, Serce ma być jednakie

4.3. „Chcemy sobie być radzi” (IX, księgi pierwsze)

1. p. lir. mędrzec, filozof, myśliciel

2. adresat: człowiek potrzebujący rady, spokoju, bezpieczeństwa

3. rady:

   • korzystać z życia carpe diem, pić wino z przyjaciółmi
   • ufać Bogu, duch epikureizmu, humanizmu chrześcijańskiego
   • umiar, horacjanizm
   • fortuna jest nieprzewidywalna, nieprzychylna

4. metafory ludzkiej egzystencji

   • theatrum mundi
   • rejs statkiem, żegluga; człowiek to żeglarz, płynący po wzburzonym morzu życia; brak poczucia bezpieczeństwa; los kieruje życiem; człowiek szuka ostoi spokoju

5. Szafuj gotowym bacznie!

6. U Fortuny to snadnie, że kto stojąc upadnie!

7. Wszystko się dziwnie plecie na tym dziwnym świecie

8. A nigdy nie zabłądzi, kto tak umysł narządzi, jakoby umiał szczęście i nieszczęście znosić (stoicyzm)

4.4. „Wieczna sromota” jako przykład pieśni patriotycznej

1. p. lir. patriota

2. adresat: szlachta polska

3. sytuacja: najazd Tatarów na Podole; Polacy nie bronili się, oddali ziemie bez walki

4. rady udzielane przez p. lir.

   • Polacy muszą być gotowi do poświęcenia życia za RP
   • łożyć pieniądze i kosztowności na armię skujmy talerze na talery
   • wyciągać wnioski z przeszłości

5. charakter perswazyjny i retoryczny

   • powtórzenia, apostrofy, deprecjacja przeciwnika, pytania retoryczne
   • wpłynięcie na ambicję poprzez kontrast
   • wykorzystanie pozytywnie nacechowanych zwrotów, utożsamianie się z adresatem
   • wypowiedź emocjonalna

6. porównanie Polski i Turcji

   • Polacy: silne, rozwijające się państwo; cywilizowane
   • Turcy: psy, zbójcy; nie budują miast, mieszkają w namiotach; dziki naród, barbarzyńcy; zhańbili RP (Polacy na to pozwolili)

7. Nową przypowieść Polak sobie kupi, że i przed szkodą, i po szkodzie głupi

---

5. Treny Kochanowskiego

1. treny to poemat epicedialny
2. według Czesława Miłosza Kochanowski zmienił kolejność poszczególnych części w epicedium nadając tym samym cierpieniu logikę. W starożytności epicedium było poświęcone persona gravis (wybitnej osobistości). Natomiast Jan z Czarnolasu poświęca swoje utwory dziecku. Poza tym treny ukazywały wielkość cudzej straty, a ojciec liryki polskiej pisze o swoim dziecku. W każdym epicedium występują trzy postaci: osoba zmarłego (Urszulka), osoba bliska zmarłego (ojciec) i osoba, która udziela pocieszenia i napomnienia (matka Kochanowskiego). W trenach ważną częścią były refleksje filozoficzne, moralne.
3. elementy epicedium: pochwała, okazanie straty, żal, pocieszenie, napomnienie
4. Kochanowski zmienia kolejność utworów; poświęca utwory innej osobie, ukazuje swoją stratę; po raz pierwszy wprowadza dziecko do literatury

5.1. Pamiętnik ojcowskiego bólu (I)

1. Tren I to wiersz stychiczny; podzielny na 3 części kompozycyjne

   1. p. lir. zwraca się do nieszczęść, żalów, frasunków i łez — stanów odzwierciedlających cierpienie o pomoc w opłakiwaniu córki
   2. alegoryczny obraz śmierci — porównanie do smoka, który jest
      • nieczuły, bezwzględny, okrutny, wielki (relatywnie do maleńkiej Urszulki)
      • dominanta kompozycyjna: kontrast: bezbronne dziecko, a okrutna śmierć
   3. zapowiedź kryzysu światopoglądowego — Kochanowski przywołuje słowa stoików próżno płakać; podobno - nieufność do poglądów, zapowiedź buntu

2. niepobożna śmierć - śmierć wbrew woli Boga

3. postaci starożytne przywołane: Heraklit (płaczący filozof); Simonides (autor pieśni religijnych, twórca trenów) ****

5.2. Urszulka jako małe drzewko oliwne (V)

1. śmierć — sadownik: przypadkowa, skwapliwa, nadgorliwa; nie powinna mieć miejsca; U była za młoda

2. Urszulka — mała oliwka:

   • nie ma gałązek, bardzo młoda, jeszcze rośnie
   • szczupła, krucha, drobna

5.3. Pochwała Urszulki (obraz dziecka) (VI)

1. Urszulka to słowiańska Safona — śpiewaczka
2. idealizacja U, miała ogromny talent poetycki
3. miała być spadkobierczynią Kochanowskiego
4. była świadoma, że odchodzi
5. bardzo dojrzała jak na swój wiek; pociesza matkę, jest pocieszycielką, opiekunką, troskliwa, odpowiedzialna

5.4. Tren o ubiorze Urszulki (VII)

1. miała na sobie letniczek (sukienkę), uploteczki (wstążeczki), giezłeczka (biała koszula)
2. «ujął ją sen żelazny» (śmierć)
3. kontrast kolorowego ubioru do szarego smutku
4. «Niestetyż, i posag, i ona w jednej skrzynce zamkniona» (odchodzi z posagiem)

5.5. «Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim…» (VIII)

1. dominantą kompozycyjną jest kontrast pomiędzy domem przed i po śmierci Urszulki

2. dom przed:

   • rozśpiewana U, panuje śmiech, radość
   • wspólnota, gwar, który nie przeszkadzał ojcu
   • brak problemów, trosk
   • wsparcie w ludziach
   • dom pełen życia

3. dom po:

   • nikogo nie ma, cisza
   • żałość, brak radości
   • dom pusty

5.6. Kryzys światopoglądowy (IX)

1. ironiczna apologia do mądrości

2. każdy może kupić mądrość, nie jest niczym specjalnym

3. cechy mądrości (to co oczekiwał):

   • nieśmiertelna, wieczna
   • bezcenna, pomaga rozwiązywać człowiekowi problemy
   • niewyczerpana, niezależna od emocji
   • nie boi się śmierci
   • sprawiedliwa

4. p. lir. porównuje zdobywanie mądrości do wchodzenia po schodach na szczyt świątyni

5. po dotarciu na szczyt, zostaje zrzucony (czuje się tak jak wszyscy, jakby nigdy tej wiedzy nie posiadł)

5.7. Zakwestionowanie filozofii chrześcijańskiej (X)

1. p. lir. szuka zmarłej córki w innych wcieleniach, w miejscach typowych dla różnych systemów filozoficznych, innych wierzeń (filozofia platońska, chrześcijańska, mitologia grecka)
2. prosi córkę, żeby pojawiła mu się we śnie
3. szuka i prosi, ponieważ wątpi w podstawowe dogmaty chrześcijaństwa: jeśliś jest (zwątpienie, kryzys światopoglądowy)

5.8. «Fraszka cnota!» (XI)

1. cnota nic nie znaczy — jest marnością
2. p. lir. jest rozgoryczony, nie wierzy w sprawiedliwość
3. adresat: żałość
4. p. lir. mówi do czego doprowadza cierpienie
5. człowiek całe życie zdobywa mądrość, która na końcu okazuje się nieprzydatna
6. traci nadzieję: Mam stracić: «i pociechę, i baczenie swoje?» (pyt. retoryczne wskazuje chęć zdystansowania się z cierpieniem, nie chce już cierpieć)
7. cierpienie doprowadza do zupełnego zwątpienia we wszystko
8. cnota nie broni człowieka przed nieszczęściem, zawodzi kiedy człowiek szuka prawdy o sobie
9. nieznajomy wróg miesza ludzkie rzeczy

5.9. Polemika z filozofią stoicką (XVI)

1. filozofia stoicka nie obroniła Kochanowskiego w obliczu nieszczęścia;
   odrzuca stoicyzm; człowiek nie kamień
2. adresaci:

   1. Cyceron
      jako stoik głosił, że cały świat jest jego domem, ale kiedy został wygnany z Rzymu, płakał
      (ideologia swoją drogą życie swoją drogą)

   2. czas:
      Kochanowski prosi, żeby czas pozwolił mu zapomnieć o śmierci Urszulki

5.10. Postawa pokory wobec Boga (XVII)

1. p. lir. porównuje się do Hioba
2. «muszę płakać»
3. ręka Pańska go dotknęła, ponieważ zbyt zaufał filozofii stoickiej
4. Kochanowski odszedł od Boga, nie potrafi sobie poradzić z cierpieniem, jest bezradny wobec cierpienia, korzy się przed Panem
5. adresat: Bóg
6. zwraca się o litość, miłosierdzie, ponieważ nie chce już cierpieć, zrozumiał swój błąd
7. na początku wyraża się w imieniu zbiorowości, a kończy wypowiadając się w swoim imieniu - to pokazuje, że się nawrócił
8. jest nieposłusznym dzieckiem:
   • zajmował się ziemskimi rozkoszami, zapomniał o Bogu
   • sprzeciwiał się Bogu
   • nie pamiętał o Bożym miłosierdziu
   • koncentrował się na życiu doczesnym
   • ufał rozumowi
   • nie potrafił być wdzięczny
9. powrót do wcześniej wyznawanych wartości chrześcijańskich

5.11. Obraz Boga (XVIII)

1. miej nas na władzy
2. ojcowskim nas karz obyczajem
3. gniewny surowy
4. ma ciężką rękę - doświadcza człowieka boleśnie, dotkliwie
   z drugiej strony (kiedy człowiek zrozumie swój błąd)
5. litościwy, miłosierny, wybaczający

5.12. …albo sen (konwencja oniryczna, motyw snu) (XIX)

1. we śnie ukazuje się Janowi Matka z Orszulką na ręku — nawiązanie do Trenu X gdzie prosi córkę o zna

2. nawiązanie do pieśni filozoficznych, napomnienie (element epicedium)

3. obraz dziecka:

   • wygląda jak żywa; ma na sobie białe giezłeczko (naw. do VII)
   • rumiana, szczęśliwa, wygląda jak aniołek
   • modli się za ojca

4. prośbę ojca słychać było w niebie, matka przychodzi go pocieszyć

5. perspektywa niebiańska, eschatologiczna

   • życie duchowe
   • Urszulka żyje
   • szczęśliwe życie, wolne od trosk, problemów, chorób, starości
   • człowiek osiąga samoświadomość, rozumie sens życia
   • obecność Boga

6. perspektywa ziemska

   • pełna frasunków, ciężkiej pracy, niebezpieczeństw, pułapek
   • kobiety mogą być pohańbione
   • dziecko może być sierotą

7. matka nakazuje mu przestać rozpaczać

8. skryte są pańskie sądy — ma zaufać Bogu

9. «teraz mistrzu filozofie sam się lecz: wykorzystaj te rady i nauki, które dawałeś innym; ludzkie przygody, ludzkie noś; znoś nieszczęścia z godnością, po ludzku» (Kochanowski przyjmuje te rady)

10. Jan w zgodzie z renesansowymi ideałami powraca do wartości chrześcijańskich i do filozofii stoickiej

---

6. Idealistyczne i realistyczne obrazy wsi w twórczości renesansowych artystów

6.1. „Pieśń świętojańska o Sobótce” (konwencja: idealizacja)

1. Wsi spokojna, wsi wesoła

2. p. lir. wychwala wieś

3. pytania retoryczne: kto twe czasy; który głos twej chwale zdoła

4. hiperbolizacja zalet wsi

5. I strofa jest pytaniem, a ostatnia odpowiedzią

6. czasu jest za mało, można by wymieniać zalety od wschodu do zachodu słońca

7. Pożytek, czasy na wsi:

   • spokój, radość
   • zarobek na roli, wiele dóbr, miody, wełna owcza
   • gospodarz zasadzający pułapki na zwierzę
   • odpoczynek po pracy, przyjemność z pracy

8. Wartości na wsi:

   • uczciwość, cnota, praca, umiar
   • pobożność
   • bezpieczeństwo, stabilność, zapewniony pożytek
   • samowystarczalność, praca
   • radość, zabawa
   • stoicyzm
   • horacjanizm
   • epikureizm

9. relacje międzyludzkie

   • życzliwość, pomocność
   • wspólna zabawa
   • szacunek wobec starszych

6.2. „Żeńcy” Szymona Szymonowica (konwencja: realistyczna)

1. żniwiarze pracują na polu od wschodu do zachodu Słońca
2. praca jest ciężka, znojna
3. żniwiarze są pilnowani przez starostę, bici
4. mają mało czasu na odpoczynek
5. tekst jest źródłem dla przysłów takich jak: trzymać język za zębami; wykręcić się sianem; wodzić kogoś za nos
6. słońce, natura jest źródłem cierpienia, praca bardziej uciążliwa

---

7. Makbet

7.1. Teatr elżbietański

• budynki w kształcie rotundy, scena bez dekoracji, ozdobne stroje
• sztuki grane do zachodu Słońca
• rekwizyty, scenografia umowne

7.2. Dramat szekspirowski

• przełamuje Decorum, zasadę trzech jedności
• didaskalia zamiast chóru
• sceny zbiorowe, świat fantastyczny
• życie zależne od człowieka, nie od fatum
• cel — próba odpowiedzi na pytanie o naturę człowieka
• struktura: akty i sceny
• konflikt wewnętrzny wybór dobro/zło
• wina moralna

7.3. Makbet jako bohater dynamiczny

1. na początku uznany jako dzielny, odważny, szlachetny, waleczny, silny, uczciwy niepokonany wojownik lojalny wobec króla

2. ale według okrutnej, potwornej i bezwzględnej Lady Makbet uczciwy oznacza słaby

3. później Makbet staje się niesłowny (hańba dla żołnierza), tchórzem, «niemężny» według Lady Makbet
   Lady Makbet — choroba psychiczna: boi się ciemności, lunatykuje, myje ręce, rozmawia z ludźmi, których nie ma - chora dusza,

4. Makbet po usłyszeniu pierwszej przepowiedni nawet nie myśli o tym, żeby sięgnąć po władzę; po nazwaniu go tanem nachodzą go myśli, które jeżą mu włosy na głowie

5. konflikt tragiczny Makbeta: jest poddanym, krewnym Duncana, który jest dobrym władcą; a jednocześnie ma ambicje, żądzę krwawej władzy

6. «Moc zła urasta z tego co nikczemne»

7. «Zły plon bezprawia, nowym się bezprawiem prawa»

7.4. Charakterystyka rządów Makbeta

1. ojczyzna jest wyniszczona
2. wszędzie słychać jęki sierot
3. ludzie są zastraszeni
4. krwawe rządy, mordowanie poddanych, eliminacja przeciwników, giną najszlachetniejsi
5. ludzie się buntują
6. smutek jest codziennością
7. panuje bezprawie, niesprawiedliwość, brak swobód obywateli
8. dla Makbeta władza to: ziszczenie ambicji, siła niszczycielska; dochodzi do władzy przez popełnienie wielu zbrodni // kontrast do Edypa
9. Malcom: cnota jest skalana złem - «Znamiona cnoty nosiła na czole, cnota zachować musi cnoty znamię»
10. chaos w świecie aksjologicznym — nie wiadomo co jest dobrem, a co złem

7.5. Upadek tyrana

• życie $=$ cień przelotny, nędzny aktor, co przez swą godzinę na scenie świata pawi się i puszy i milknie potem; to opowiadana z krzykiem i furią powieść przez idiotę, nic nie znacząca — Makbet jeszcze wierzy w to, że to nie koniec
• Makbet jest światem rozczarowany, rozgoryczony; stwierdza, że nic nie ma sensu — stracił sen swojego życia
• poniósł klęskę — traci poczucie własnej egzystencji
• człowiek sam musi wyznaczyć i odegrać swoją rolę, założyć maskę

7.6. Rola wiedźm

1. przepowiednie: Makbet zostanie tanem Glamis, Cawdor i zostanie królem Szkocji; Banquo zostanie ojcem królów; później głowa w hełmie ostrzega Makbeta przed Macduffem; potem zakrwawione dziecko mówi o tym, że człowiek zrodzony z kobiety nie może go zabić

2. opis wiedźm: wychudzone, kościste, nędzne, odrażające; posługują się językiem magicznym, złośliwe, okrutne

3. role:

   • przepowiadanie przyszłości (antycypacja), zapowiadają
   • upadek Makbeta
   • rozpalają ambicje
   • budzą zło w człowieku
   • dają poczucie bezkarności
   • odsłaniają słabości ludzkiej natury
   • uruchamiają tragiczny ciąg zdarzeń

4. Wiedźmy zmieniają kategorię tragizmu w dramacie Szekspira (tragizm Makbeta w opozycji do tragizmu bohatera antycznego)

   1. działania bohatera zależą od jego wolnej woli, musi podjąć wybór pomiędzy dobrem, a złem
   2. ma świadomość, że zbrodnia pociągnie za sobą kolejne mordy («zły plan bezprawia»)
   3. samotność, wyobcowanie bohatera
   4. traci on poczucie własnej egzystencji (np.: Makbet postrzega świat jako teatr — zdaje sobie sprawę z przypadkowości ludzkiej egzystencji)

7.7. Rola natury

1. noc to osłona złych czynów zbrodni
2. natura, za pomocą zjawisk atmosferycznych i przyrodniczych, buduje klimat i opisuje wydarzenia mające miejsce w dramacie
3. burza to symbol bitwy lub zamęt trwający w mrocznych duszach bohaterów dramatu
4. natura jest plastycznym narzędziem do budowania klimatu w utworze oraz przenośni obrazującej uczucia, myśli lub czyny bohaterów
5. ilustruje, jest tłem i współbohaterem - antycypacją przyszłych zdarzeń

7.8. Motyw wody

1. woda to symbol oczyszczenia
2. po zabiciu Duncana Makbet mówi, że cały ocean nie zmyje krwi z ich rąk (hiperbolizacja winy)
3. Lady Makbet mówi, że wystarczy kilka kropel (brak skrupułów)
4. Tuż przed śmiercią Lady Makbet ma ogromne skrupuły o czym świadczy gest mycia rąk, nie może domyć rąk, postradała zmysły, nie może wyzbyć się poczucia winy, w przeciwieństwie do Makbeta, który stracił wrażliwość

7.9. Uniwersalizm

1. żądza władzy wydobywa zło z człowieka
2. władza ma wywarcie destrukcyjne na człowieka, niszczy człowieka
3. zło rodzi kolejne zło
4. pod wpływem zła traci człowieczeństwo
5. ma świadomość tego zła, jest obojętny na zło, obojętny na samobójstwo żony