lspd.txt

नछाडी जानोस् हे मेरा प्राण ! अकेली मलाई,
मनको वनमा ननिभ्ने गरी विरह जलाई !
ननिभ्ने गरी विरह जलाई,
लोचनका तारा ! हे मेर प्यारा ! यो जोति  बिलाए !
के भनूँ? भन्ने म केही थिइन  विष नै पिलाए !
प्यारा ! विष नै पिलाए !
मनको कुरा गलामा अड्छ, अड्कन्छ गलामा,
यो मेरो मुटु पचासबाजी धड्कन्छ पलामा ।
यो छाती मेरो चिरेर खोली नजर गराए,
त्यो मन केही फर्कंदो होला, तस्विर खुलाए
आँसुमा खस्छ मनको टुक्रा यो आँसु बोल्दैन,
मनको कुरा मनमै बस्छ, छातिले खोल्दैन,
प्यारा ! आँसुले बोल्दैन !
हे मेरी मुना ! नभन त्यसो, जूनमा फुलेकी !
फर्कन्छु फेरि म चाँडै भन्ने किन हो भुलेकी ?
म बीसै दिन बसुँला ल्हासा, बाटामा बीसै दिन्,
चखेवा फेरी आउँछ उडी बिहान कुनै दिन्,
प्यारी ! भेटको बडा दिन !
कि मरिछाड्यो, कि गरिछाड्यो मर्दको इरादा,
नहाल प्यारि ! बाटामा मेरो आँसुको यो बाधा ।
अनार दाना दाँतका लहर खोलेर हाँसन्,
तिमीले हाँसे म हाँक्न सक्छु ईन्द्रको आसन ।
प्यारी ! बिदामा हाँसन 
हे मेरा राम ! हे मेरा कृष्ण ! जङ्गल, पहाड,
भीरका भोटे, वनका जन्तु, गाइको आहार !
रातमा सुर्जे, बिदामा हाँसो कसरी मिलाऊँ ?
हजुरको गाथ, हजुरको माथ प्रीतिले समाऊँ !
भन त्यसो ! बुझन मुना ! थुंङ्गा झैँ त्यो पाउ,
वनका काँडा उकाला ठाडा, कसोरी लैजाऊँ ?
हे नागकन्या ! पहाड नाअऊ !
ती यौटी आमा, लच्छिनकी बत्ति, नछड सुसार,
तीन बीस हिउँदा खाएकी आमा टुहुरी नपार,
ति हेरी बसुन यो चन्द्रमुहार !
फुलेका केश गलेको जीउ आमाको मायाले,
बाँधेन हरे ! हजुरको पाउ ! मायाको छायाले,
हजुर्! आमाको मायाले !
जङ्गली देश वेपारी वेश सङ्कट सहेर,
के मिल्छ हरे ! तीनलाई छाडी ल्हासामा गएर ?
हातका मैला, सुनका थैला, के गर्नु धनले ?
साग र सिस्नु खाएको बेश आनन्दी मनले !
हे मेरा प्यारा ! आमीरी मनले !
हे मेरी प्यारी वचना तिम्रो गड्दछ मनमा,
के गर्छयौ मुना ! यो सास आड्छ त्यै पापी धनमा ।
ती आमा लाई दुधको घुड्काले गला रसाऊँ,
उनको यौटा पाटी र धारा इच्छाको पुर्याऊँ,
यो हातलाई सुनको बाला खँदिलो सुहाऊँ,
रिनले थोत्रो घरको जग बलियो बनाऊँ,
भन्दैमा आशा मनमा उब्ज्यो, मनमा बिलायो,
उचालिहालें पयर एइले, इच्छले उठायो ।
ईश्वरमाथि, मुटु छ साथी; जङ्घार तरूँला,
असला गर्दा झन बिघ्न परे बाटामा मरूँला
पृथिवी पारी स्वर्गमा फेरी हे प्यारी ! भेटौँला
हे मेरा कृष्ण ! मुटुको गाँठो झन कसी नबोल !
तस्विर खिच्छु मनमा तिम्रो मुहार अमोल !!
नफर्क प्यारा ! नलुकाऊ आँसु नयनमा ढल्मल !!!
ल्हासाकी ठिटि, आँखाकी छिटी सुनमा कुँदेकी ,
बुल्बुले बोली, गालाको बिच गुलाफ फुलेकी –
ती सबै खेलुन ती सबै नाचुन डाँडा र चहुरमा,
मलाई बिर्से यो आँसु पिर्ला भन्नेछु म डरमा,
सावारी हावास अँध्यारो पारी घर र शाहरमा ।
रुन नै बल पुग्दैन रोइ आँसुले हजुरमा !
अध्यारोभित्र सम्झना बल्ली बिजुली – झलक्मा
आँसुको बर्षा हुनेछ शितल दु:खीको पलक्मा
पिजराभित्र जलेकी चारएए नबोली रूनेछ
ठ्ंगेर डण्डी बत्तिइ कहाँ पो हुनेछ !
क्षण क्षण प्यारा, हुनेछन मेरो जलेका जीवन !
खरानिबाट  छिनछिन बिउँती रूनेछ सम्झना !
छहारी दिने रसिलो बदाल झुकेको बिलाए,
शितको दाना सुकेको फूल्,
खङ्ग्रङ्ग्र भाई सुकेर मूल्,
वैलेर झर्ली नबोली बोलीको सुन्ला उहाँ  ए !
प्यारा को सुन्ला यहाँ ए !
सवारी होओस भन्नै ता पर्यो मुख थुनि मुटुको
नरूँदी चारी पिउनेछ मरी आँसुको घुटुको
कमलको मुटुखुम्चेर मर्छ;
भुमरा दर्शन त्यसमा पर्छ,
तिरमिर छाया मुख बाउँछन धुइरा, शितले कँप्छ तन
प्यारा, शङ्काले काँप्छ मन !
मदन पुरूषको  प्यारी, सङ्ग्राम संसार्, विजय उसको सार !
पौरूष विना पुरूष हुन्न, तरवार विना धार !
सङ्घर्षद्वारा बिजुली बल्छे, विक्रमद्वरा दीप  !
तिमीलाई पाउन म दुर जान्छु झन आफ्नो समीप
देहको न्यानो नजीकको प्यारि, आत्मालाई बिर्साउँछ
चौमासको वियोग किन हो ज्ञानी तिमीलाई तर्साउँछ
दूरतालाई गिज्याउँला हामी तिर्सना चढाइ
झन तीखो प्यासले सँगसँग होवोउला मुटुलाई मिलाई
तिमी ता मेरी जीवन  ज्योति बाटाकी दियाली
ननिभ्ने कहिले, नछोड्ने कहिल्यै जीवन अँगाली
तिमी छौ पर भन्ने यो डर मलाई हुँदैन,
हिमालपारी, हिमालवारी 
कल्पने चरी भुरभुर गरी,
तिम्रो त्यो अमर प्यारको मुटु पङ्खले छ्ँदैन !
प्यारी पङ्खले छ्ँदैन !
पुछनध्यौ  आँसु, नजरका दाना वरवर गुडे झन
पर्बत खाडी सागरले छेक्छन प्याराका जोडी कुन ?
कालको वारि, कालको पारी एक वस्तु अमर छ
दुइटा जोडी दिलको प्यार,  
दुइटा आत्मा जोडिने तार,
देश र काल नाघेर चल्छ ईश्वरको वर छ !
सँभाल मन, ए मेरी जून, यो छोटो बादल  हो,
निर्मल आकाश उघ्रन्छ फेरी पखाली गाजल यो,
डाँडाको पारी उडेको चार गुँडलाई बिर्सन्न,
पङ्खको चङ्गा प्यारको सूतले ताने के फर्कन्न ?
प्यारी तानिए फर्कन्न?
नमान डर इश्वर छ भर, बुझाइ बसे मन
अँध्यारो हुन्न सधैलाई प्यारी फर्केर आउला दिन !
डाँडा र काँडा, उकाला ठाडा जङ्घार हजार,
भोटको बाटो ढुङ्गा र माटो नङ्गा र उजार,
कुइरो डम्म, हिउँले टम्म त्यो विष फुलेको,
सिम्सिमे पानी, बतास चीसो बरफ झैँ डुलेको ।
मसाने खम्बा लामाका गुम्बा शिर गोल खौरेका,
बाटामा जाने हात खुट्टा ताने, आगाले बौरेका ।
बाटामा सही अनेक कष्ट लक्ष्यको टुनामा
मदन ह्लासा झलझल देख्थे ब्यूँझिँदो स्वप्नमा
कल्पना ल्याउँछे दूरको दृश्य जादूका जलप दी
ह्लासाको शहर चम्कन्छ पथमा विचित्र झलक दी !
स्याउला चीसा, ओछयान खासा जाडोले बज्ने दाँत,
पकाई झिक्ता नखान पाई काँचाको काँचै भात 
 बाटामा सही अनेक कष्ट लक्ष्यको टुनामा
 मदन ह्लासा झलमल देख्थे ब्यूँझिदो स्वप्नमा
कल्पना ल्याउँछे दूरको दृश्य जादूका जलप दी
ह्लासाको शहर चम्कन्छ पथमा विचित्र झलक दी ।

आखिर ठूलो सुनको छाना साँझमा सुहायो,
मैदानतिर पोतालामनि ह्लासा नै मुस्कायो ।
आकाश छुने पहाडजस्तो सुनबुट्टे तामाको,
सुनको छाना, दरबार अजङ् त्यो दले लामाको
चौँरीको पर्दा, बुद्धको मूर्ति सुनमा कुँदेको,
रङ्गीन ढुङ्गा, अप्सरा सारी बुट्टामा चुँदेको ।
शीतल पानी, हरिया पात, हिउँका टाकुरा,
शिरीष फूल फुलेको सेतो, रुखका आँकुरा ।
कीचको खोला, लिङ्कोरको दृश्य, अम्बानको महल,
यूतोक स्याम्पा, त्यो पुल राम्रो, त्यो ह्लासा झल्मल । 
ती हस्तिहाडसरिका सेता, भोटेनी भरखरका,
आँखाका काला, नौनीका छाला, त्यो ह्लासा शहरका ।
खौरेका शिर भोटेका गुरु, ती माला फिराई,
गम्भीर चाला, गडेका आँखा अनौठा लगाई ।
ॐ मणिपद्मे ॐ मणिपद्मे भनेर हिँडेका,
कपाल थापी आशीर्वाद मागी बटुवा बढेका ।
त्यो नौलो गाउँ, त्यो नौलो ठाउँ, त्यो नौलो सडकमा,
ह्लासाको शहर क्या लाग्दो रहर सुनको झलकमा !

हिमालको आकाश किनारापारि बुद्घको शीतल घाम 
सुनौला बादल नगरी जस्तो गन्धर्व परी ग्राम,
विपनाभन्दा सपना राम्रो यथार्थभन्दा भाव,
स्वर्गमा यात्रा गरे झैं चले बबाटाको बिर्सी ताप,
ह्लासाको झल्के सुनका छाना उनका आँखामा,
रङ्गीन फल नौरङ्गी फुले उत्तरका शाखामा ।
दुधले न्वाउँथिन् भोटकी रानी, फुलमा सुत्त थिइन्,
हिमालको हिउँसँगैमा स्पधौ छालाले गर्दथिइन्,
गुलाफसँग दाँजिनुपथ्र्यो ऐनामा गाला रे ।
एक राज्य किन्ने गलामा उनको रत्नको माल रे ।
फुलको मह सहेली टिप्थे वागमा छानेर,
मणिको प्याला उचाली प्यूँथिन् आनन्द मानेर,
तरंग यस्ता हजारौ चले मदनका मनमा
सुनेको माथि कल्पना लागी रंगिलो क्षणमा ।
बाटो त सार्‍हो यमालो ठाडो कहीँ छ बित्ते भीर,
कहीँ छ डोरी टाँगेको पूल कहाली रिङ्ने शिर;
पातलो उचाईं धप्काउँदो फोक्सो मुटुलाई फोरेर
गरल लीला पर्वतमाथि पर्वत चढेर
तपस्वीलाई निर्माणनिम्ति चढाई कठोर
हजारौं सही भएझैं विफल कष्ट भो अघोर
बीचबीचमा तर अमोल झल्क्का पाइन्थे पथमा,
नन्दन जस्ता फुलेका जङ्गल पहाडी पटमा,
आश्चर्यजस्ता बिरामी फूल, बनेली प्रतिभा,
प्रकृति उनलाई छक पारिदिन्थिन्, झल्काई मुटु वाः।
बादलु देशमा टाकुरे गाउँ शेर्पाको विचित्र
गर्जनतल, इन्द्रेनीतल,
झुल्कन्छ घाम, तल छ जल
माथि छ मानव स्वर्पुरमाझै चुलीमा पवित्र ।
स्याम्बोमा स्याम्बो रमाइलो नाची कम्मर समाई,
चरण फयाँकि बाँसुरी तालमा, अप्सरा लजाई,
सभ्यता हाम्रो नेपाल राम्रो संस्कृति पवित्र,
लुकेका स्वर्ग, समुच्च जाति यसमा छन् विचित्र ।
पृथिवि भरमा क्वै जाति भए नेपाली के कम छ ?
मनमन भन्थे मदन त्यहाँ यहाँ क्या जीवन छ ।
हिमाल हाँक्ने तेजस्वी जाति स्वभाव तपस्वी,
विश्वमा नेपाल विक्रमतेजले हुनेछ यशस्वी ।
कहीँ ता झर्ना नौधारे बनी आदिम गानाले,
गुन्जायमान शीतल पर्वत शीकर दानाले ।
अमृत जल त्यो भन्दा मीठो पृथ्वीमा पाइन्न,
प्रकृति कहीँ यत्तिकी धनी शब्दले गाइन्न ।
ढुङ्गाको दाँत,झन् तीखो बतास दार्‍हा नै किटाउने,
विचित्र जन्तु सैरने बन गोधूलीछायामा,
कालीको बाहन फुकेर चर्ने मिर्गका कायामा ।
कल्पनाभन्दा रङ्गिला पन्छी गजब वनको बोल
शहरका सङ्गीतकविताभन्दा बनेली अनमोल !
जीवनको मीठो आनन्द चर्को हरियो हावामा
उद्गार गरी थरी र थरी
फुर्फुरी गर्ने भुर्भुरी लिने,
उत्तम सिर्जन रङ्गीन चरी; सुन्दरका कायामा !
पुष्ट र चिल्ला बनेली जीव विलास्ने छायामा !
क्वै देवी थिइन् गहन वनमा, अमित सुन्दरी,
भीषण काली क्रोधमा तर,
नङ र चुच्चो लोहित हुँदी आँधीको भुमरी !
कृष्ण र राधा झूलन खेल्ने लहरा फुलेका
अत्तर बास्ने पत्तीका झुप्पा जहाँ छन् हिलका,
सुन्दरताको विचित्र लोक जङ्गली एकलासमा,
देखेर मदन गदगद हुन्थे विचित्र मिठासमा,
मिर्गको पाठो कोमल चिल्लो फुर्फुरे शैशवमा,
चाञ्चल्यको नै आनन्दस्वरुप फुर्केको रहरमा,
इन्द्रेनीराज्य फुलारु बाक्ला जङ्गल नाघेर
मदन चढे पर्वत ऊँचा हिमालमा लागेर,
पर्वतराज पृथ्वीका ताज ओजस्वी हिमाल,
काँधमा स्वर्ग बोकेर हेर्थे नीलिम नेपाल,
दिनले लिँदा पहिलो झुल्को सगरमाथामा,
उषाले बाल्थिन् लखबत्तीचुह्ली सुनौला ज्वालामा,
एकान्त त्याहाँ शासन गर्थे साम्राज्य सेतोमा
तपस्या त्यहाँ शान्तिमा चढ्थिन् स्वर्गको बाटोमा,
बिहानी लाली घसेर आउँदा प्रथम गुलाफ,
सृष्टिको पैह्लो ललित रङ्ग धम्काउँथ्यो रवाफ,
मानिसलाई चुनौती दिने हिउँका टाकुरा
डुबुवा दिनले छोएर बल्थे
प्रकृतिमन्दिर सुनौला गजूर धप्के झैँ हजारौँ !
विशालताको रोमाञ्चकारी हिमाली स्वरुप,
विभिन्न पाटे भएर झल्को दर्शाउँथ्यो अनूप ।
करुणाजस्तो कोमल निर्मल हिउँको कया छ,
भूभरको ऊँचा भएर भूमा पग्लिने माया छ ।
रहस्य यौटा अवश्य राख्थ्यो स्वर्गिक चुली खास,
उमा र शिव गर्दथे भूको टुपीमा ऊँचा वास ।
सकलयुगको इतिहास जानी निश्चल तपस्वी,
सागर भेटी बादल फ्याँक्थे
आसिकजस्ता वर्षालु स्वरमा नेपालमा यशस्वी ।
जूनले लस्दा हिमाल महल कान्तिलृ कोमल,
चाँदनी स्वर्ग, चाँदिलो सपना
अमृतजलपनिवास बन्थ्यो उमाको शीतल,
पीयूषजलमा छायाको सार झल्के झैँ मञ्जुल ।
एकान्तलाई त्योभन्दा ठूलो विलस थिएन,
संसारी विष निभाउन शीतल
तयोभन्दा र्को भूतलमा कहीँ स्थल नै थिएन,
अनेक गङ्गा निर्झर नाला आँसु झैँ दयामा,
पग्लेर स्वतः बर्बर झर्झर्
तपस्वी लोचन हिमालीबाट झर्दथे दुनियँमा ।
श्यामल धन नेपालको भन कसको वरदान ?
जलडोरे अनेक सभ्यता युगका कसको प्रदान ?
उच्च र गूढ भावको क्षेत्र हृदय सङ्लाउने,
आश्चर्य के छ भारत खोज्थ्यो
त्यो दिव्य मीठो आभास सधैँ आत्मालाई जगाउने ।
उचाली आफ्नो मनको तह तरङ्ग उचाली
हिमालप्रदेश पार गर्थे मदन हृदय उचाली ।
धूपीका घारी सल्लका घारी पर्वत चढेका,
हिमालका ज्यादा नजीकका शिशु ती हेर्थे बढेका ।
पृथिवी अब पातलो उँचाइ लिएर नङ्गिन्छिन्,
छ मास हिउँको सिरक ओढी छ मास फुङ्गिन्छिन् ।
बतास भो तीखो, हिमाली श्वास सियो झैँ कडा भो,
भोट जाने युवा हिउँको लामो लहरमा खडा भो ।
बुर्बुरे चीनी हलाले छानी सल्लाको सियाभर,
पवित्रताको पीठोको धूली पर्वतमा छरबर,
शीतमा थियो अग्निको जलन पैताला जलाउने
हावामा थियो पातलो पन फोक्सोलाई फुलाउने,
बतासले दार्‍हा किटेृर टोक्थ्यो साँझमा मुटुलाई
भोटेली पोशाक दोचा र भुत्ले टोपीले उनलाई,
सुकुटी चिया भेडाको धुली चौरी दुध गट्टाले
बचाए बल्ल क्या कष्ट पाए बाटामा पठ्ठाले ।
प्रकृति देवी मानिसप्रति क्रूर र निठुरी
भएर जान्थिन् पठार पुग्दा पृथ्वीको जो धुरी ।
उब्जनी छैन, खानलाई छैन, प्यून नदारत,
बल्ल र तल्ल सँभाली सामल
नेपाली साँघु भोटेको त्यो दल
सँगमा मदन जिनतिन चले कष्टको कडा पथ ।
अनेक दुःख बाटामा सही देखेर उदेक
एक मैन्हापछि मदन पुगे ह्लासाको नजीक । 
अकेली मुना अत्यन्तै राम्री कमल झैँ फुलेकी,
 बादलको चाँदी किनारा छोई जून झैँ खुलेकी ।
कलिला ओठ खोलेर हाँस्ता मोती नै बर्सन्थ्यो
पसु की फूल झैँ सुकेर गइन् आँसु नै बर्सन्थ्यो । 
लाम्चिला आँखा पुछेर गर्थिन् सासूको सुसार
कोठामा सुत्ता तकिया भिज्थ्यो चिन्ताले हजार,
ती दिन लामा, ती रात लामा, ती दिन उदासी ।
अँध्यारा रात, उज्याला रात जून नै उदासी ।
झ्यालमा आँसु मुनाको मन चिन्ताको आहारा ।
स्वरमा आँसुको सिम्सिमे वर्षा मसिनो चले झैँ,
एकान्तभित्र उठ्तछ गाना विरह बोले झैँ ।
चिन्ताले लाखाँ लाग्दैन आँखा सपना प्यारो छ,
सपनाभित्र उनलाई देखे उठ्न नै गार्‍हो छ ।
सपनाभित्र उडेन सास भनेर ती रुन्छिन्,
दिनको दिन गुलाब जस्ती वैलेर रहन्छिन् ।
मनको दुःख मनैमा राख्छिन् नबोली, छिपाई,
छातीको शर, पन्छीको प्वाँख राख्तछ लुकाई ।
उज्यालो हुन्छ दिनको अन्त्यमा बत्तीको धिप्धिप्मा,
वैलिँदा फूल झन् हुन्छ राम्रो शरदको समीपमा ।
बादलको कालो किनार चाँदी, झन् जुन उज्यालो,
विदाको वदन झल्कन्छ मनमा दुःखको उज्यालो ।
फूलमा खस्छन् शीतका आँसु आकाशमा वर्षाजल,
रातका आँसु तारका ज्योति, टप्कनछन् महीतल ।
गुलाब मीठो जरामा बन्छ कीराको आहार,
शहरभित्र फुलेको फूल दुष्टको शिकार ।
मानिसको हात निर्मल पानी हिलोले भर्दिन्छ,
मानिसलाई बाटामा काँढा मानिस छर्दिन्छ ।
अत्यन्त राम्री यी मुना हाम्री भ्यालमा बसेकी,
शहरको यौटा गुण्डाले देख्यो अप्सरा खसेकी ।
भवानीलाई कातेर बत्ती बेयाद रहेकी,
गालाको पाटा कानको लोती, कपाल घुम्रेकी,
त्यो छड्के दर्शन पाएर उभियो पागलै भएर,
घरको वर, घरको पर त्यो घुम्थ्यो गएर ।               
गुलाबलाई देखेर राम्रो हे भाइ ! नछुनू !
लोभले हेर्‍यो; मोहनी गयो जङ्गली नहुनू !
सिर्जनाभित्र रचना राम्रा नजरका जुहार !
ईश्वरको हाँसो पाएका फूल छोएर नमार
भित्र छ आत्मा मसिनो तिनको पत्तीमा झल्केको 
भित्र छ तिनको मसिनो बास्ना हावामा बल्केको
सुन्दर सूक्ष्म स्वरुपका टुना बाहिरी नजरमा,
तनको लोभी गुमाउँछ आत्मा विलासको रहरमा ।
गुलाफ आए सुहाउन पृथ्वी दिव्यका मुस्कानले
बोलाउन आफ्ना आत्माले आत्मा सुन्दरको आह्वानले
लोभको खस्रो निर्लज्ज हातले तिनलाई नछोऊ,
लज्जाले खुम्ची भाग्दछ देही
के माटोबाहेक हात लाग्ला केही ?
मुस्कान देऊ फुस्कन देऊ बास्नामा मधुर,
बास्नाले मात्र सौन्दर्य छोऊ
आँखाको लोभ आँसुले धोऊ
सिकाउलान् तिनलाई सुन्दरमा उठ्न गुलाबी बिहानले ।
घरमा आई माउर लाई नैनीले मुस्काई,
हाँसको फुल कुर्कुच्चा राम्रो त्यो भन्छे समाई,
कलिलो राम्रो हजूरको पाउ क्या चट्ट मिलेको !
चीनियाँ पाउ, लक्ष्मीको जस्तो, कमलमा खुलेको !
मोतीको दाँत, हीराको जात हजूरले हाँसेको !
छ मैना भयो खसम हजूर ! गएको ह्लासामा ।
बिस्र्यो है क्या र ? हजूरलाई तरुनीखासामा ।
यसरी छोडी गएको देखी दिल दुख्छ मलाई,
नजर मात्रै मुखमा लाए हजार मर्नेछन्,
भँमरा जस्तै डुलुवा खसम के कदर गर्नेछन् ?
मुनाको गाला, आगोको ज्वाला जलेर उदायो;
आँखामा चम्क्यो बिजुली यौटा, चाँडै नै हरायो ।
 खामोस खाई दयाले भन्छिन्, “हे नैनी भाउज्यू !
म अरु जस्तो नठान बुझ्यौ हे नैनी भाउज्यू !
यी कुरा गर अरुका कान, जो सुन्छन् लिई चाख,
जोवनका हीरा शहरका कीरा, पाउँछ्यौ तिमी लाख ।
चन्द्रमालाई खसाल तिमी, हिमाल उचाल,
यो मेरो मन डगाऊँ भनी नरच यो जाल ।
गुलाब जस्तो फुलेको दिल कोपिला हुँदैन,
जो एकबाजि सुम्पियो बुझ्यौ  सो आफ्नो हुँदैन,
स्त्रीलाई जाँच चिताको ज्वाला पसेर निस्कुँला,
त्यो पाउलाई समाई फेरि स्वर्गमा बसुँला ।
यो चार दिनको कञ्चन चोला ईश्वरले सिँगारे,
के भन्नु माथि बाबुको अघि हिलोले बिगारे !
दयाले नैनी ! ईश्वरले सिँगारे !
पापको भारी बोकेर फेरि उक्लनु कसोरी !
मनुष्य चोला गुमाए त्यसै फिर्दैन यसोरी,
नैनी ! फिर्दैन यसोरी !
स्त्रीजातिलाई सृष्टिको भार भविष्य जगत्को,
आनन्द दिने सुगन्ध दिने पवित्र रगतको,
सौन्दर्य हाम्रो जूनको जस्तो किरण पवित्र,
जूनमा हुन्छ कलङ्क, हुन्न सतीको मनभित्र,
मानिसहरुको मनको जगत् गर्दिन्छ पवित्र ।
ती तिम्रा आँखा रसाई आए, परेला अडेको,
आँसुका ढिका क्या राम्रो देखेँ अगाडि बढेको !
हे नैनी दिदी ! मनको मैलो आँसुले पखाल्छ,
आँसुका थोपा आफैँमा असे यो मन उचाल्छ ।
यी मेरा कुरा गएर तिमी अरुमा सुनाऊ,
आँसुका ढिका बनाई राम्रा खसाल्न लगाऊ,
नभएदेखि सङ्घारवारि हे नैनी ! नआऊ !
बिराएँ हजूर, माफ रहोस् कसूर नैजीले जोडी हात, 
भुङ्ग्राले जल्यो उसको गाला
मानव–आत्मा पतनमा पनि
निदाइरहन्न लौ हेर ! चाला
अन्तरले उसको के भोग्यो होला शरमको बज्रपात ।
त्यो दिनपछि त्यो लागी भन्छन् कृष्णको भजनमा
सुतनेलाई त्यस्तै जगाउने शक्ति सतको वचनमा,
भाइ ! सतीको वचनमा !
सिङ्डोङ्कारमाथि पहाडी चुच्चो आगो झैँ बल्दछ, 
त्यो ताशीलिङ्गा फूलको बारी हावामा झुल्दछ ।
तलाउ लुक्याङ् चम्कन्छ तल, आकाशतर्फको,
सुनले छाएको गुलाबी घर फोडाङमार्पोको
चुङसुक्याङ् भन्ने सडक राम्रो, चूजिक्याङ् बगैँचा,
अस्कानी पुल यूतोक स्याँपा घाँसका गलैँचा,
फूलबुट्टे चउर घाँसका बगैँचा ।
चम्किलो सुनको रङ्गिलो देश नौलो र उज्यालो,
कस्तूरीवास, सुनको रास, बाटो त उकालो,
आएर बसी के जानु चाँडै नबुझी नौलो चाल,
मित्यारी लाई मदन बसे घरको बिर्सी हाल ।
छ मैना गयो, सात मैना गयो मन भो झसङ्ग
ती मुना प्यारी, आमा बेचारी मन भो झसङ्ग
मनमा आए लहर नाघी जङ्घार तर्‍यो पार,
मनले उनको पखेटा हाल्यो उडेर गयो घर ।
बसेको बस्यै घरमा पुगे आमा छन् बिरामी,
मुनाका आँखा रोएर ठूला, नयन बदामी,
लाम्चिला, ठूला नयन बदामी !
घ्याङ्घुङे घण्टा गुम्बामा बज्यो, बादल झुम्मियो,
पहाडमनि पहाडी छाया साँझमा लम्बियो ।
बतास चीसो चम्केर आयो मनको तन्द्रामा,
उठेर देखे भेडाको भुवा ओढेका चन्द्रमा ।
उदासी जून, फिकामा गए मदन डेरामा,
ती आमा नाचिन्, ती मुना नाचिन् आँखाको घेरामा ।
त्यो रात त्यसै छर्लङ्ग गयो, ओछयान बिझायो,
छातीमा केले थिचे झैँ लाग्यो आकाश रछायो ।
छबीस दिन उज्याला पङ्खी हिमालमा ब्यूँझेर 
पश्चिमी सुनको सागरपारि गएछन् उडेर
गोसाइाकुण्डको धेरै नै पानी गङ्गामा बग्यो हो,
ह्लासाको जादू घरले जित्यो
नेपाल–खाडी निर–किल्लाभित्र स्वप्नमा अड्यो हो,
साहुका साथ सिकेर किल्ली बेपारमा चलेथे
तीन मैना चल्दा क्यै गुठिल जम्मा भएर फुलेथे
कस्तुरी असल बिनाका बिना बटुली सह्यारे
शिलाजित बूटी उत्तम केही बटुले त्यहाँ रे
सुनका माल प्रशस्तै मिले लगाउँदा लगानी
आफूलाई चाहिनेसम्मको धन कमाए त्यहाँ नि !
 ओखती केही लगेका थिए एक लामा धनीको,
 दमको व्यथा निमन भयो भाग्य नै बनिगो,
आफूले उनले चिताएभन्दा रास थियो सुनको,
नेपाल फर्की जानै भो इच्छा अब ता उनको
 लुकाई गर्‍हौँ सुनका थैली, कस्तूरी सह्यारी,
 ती बिदाबारी भएर हिँडे ईश्वर पुकारी ।
 सपना मैले के देखेँ आज ? भैँसीले लघार्‍यो,
यो मुटु काँप्छ त्यो भैँसी सम्झी, हिलामा पछार्‍यो,
बज्यै ! भैँसीले लघार्‍यो ।
बुहारी मेरी ! शीतको सपना पिर्दैन खराब,
खराब सपना त्यो बिर्सिजाऊ डरले नकाँप ।
फुलेको शिर म थापिदिन्छु सबै त्यो खराब,
हे छोरी जस्ती बुहारी मेरी ! त्यसरी नकाँप ।
दाहिने आँखा फर्फर गर्छ मनमा लाग्यो पीर,
कहाँ हो कहाँ मुटुमा दुख्छ, घुम्दछ मेरो शिर ।
आमा र बाबु स्वर्गमा मेरा, टुहुरी अजान,
हजूर नै आमा, हजूर नै बाबु, खोल्दछु मुहान,
बज्यै ! मनको मुहान !
कसैका माथि कुभलो हाम्रो मनमा बसेन,
पापको छाया यो हाम्रो सानो घरमा घुसेन ।
दैवले देख्छ सोझाको दर्द, दैवले हेर्दछ,
दैवको बज्र ओर्लेर आए ममाथि पर्दछ,
फुलेको केश, ममाथि पर्दछ !
धेरै नै भयो खबर केही आएन ह्लासाको,
चिठीको भर पर्दछ बस्नु, चिठीको आशाको ।
बेपारीलाई कामको भीड फुर्सद पाएन,
लेखूँला भन्दै भुलेको होला त्यसैले आएन,
वनको बाटो डाँडा र काँडा, टाढा भै आएन ।
नमान पीर बुहारी मेरी पीरले सुहाएन
तैपनि लाग्छ मनमा बादल, कुइरो धुरिन्छ;
शङ्काका छाया नाचेर उड्छन् मन पीरले भरिन्छ;
खराब कुरा नसोच्नु भन्छन् अफाल्दा फर्किन्छ
मुटुमा चीसो पसेर आउँछ आँखिभौँ फड्किन्छ
हजूर ! आँखिभौँ फड्किन्छ ।
हजूर, हाम्रो अबला चोला आधार हुँदा दूर
सुकेको पात झैँ शीतको बेला,
हिमाली सासमा काँपेर उठ्छ थरथर, गली नूर
मुटुकी चरी छायाले डरी, भटभटी भुर्भुरी
उडूँ कि बसूँ सरि छ जीवन हाँगामा फर्फरी
हिमाललाई हेर्‍यो मन चीसो हुन्छ पर्वत हैर्‍यौ नीर,
हावाले छुँदा मन उडूँ भन्छ, के गरी रहूँ थिर ?
हजूर ! के गरी रहूँ थिर ?
नमान पीर बुहारी मेरी ! असलै हुनेछ,
फूल झैँ छोयौँ संसार हाम्ले,
 न मान्छे न त दैवले हाम्लाई काँडालै छुनेछ ।   
नछाड मेरा हे साथीभाइ ! वनमा मलाई,
काग र गिद्धहरुको पापी शिकार बनाई ।
घरमा मेरी ती बूढी आमा, ती बूढी मर्नेछन्,
चन्द्रमा जस्ती ती मेरी मुना ठहरै पर्नेछन् ।
हे मेरा साथी ! हे मेरा भाइ ! म अझ मर्दिनँ,
कालको साथ लडेर उठ्छु वनमा मर्दिनँ,
यो घाँटी सुक्यो; यो छाती पोल्यो; यो आँसु पुछन,
अझ छ सास, अझ छ आस, यो दर्द बुझन ।
आशिष देलिन् ती बूढी आमा मलाई बचाओ !
मानिसको आँसु मानिसले पुछ्नु सबैको धर्म हो ।
यो घाँटी सुक्यो म पानी खान्नँ ! बिझायो यो घाँस,
घाँसको चोसा दयाले मर्छ; आँसुले पियास !
के गर्छौ भाइ ! टाढाको घर बाटाको जङ्गल,
यो हैजा हाम्ले कुर्‍हेर बसे हुँदैन मङ्गल ।
औषधिमूलो साथमा छैन यो माझ वनमा
ईश्वर सम्झी ईरश्वरै सम्झी रहे है मनमा ।
घर र बार सबैले छाडी जानु त पर्दछ,
अन्त्यको बेला ईश्वर सम्झे संसार तर्दछ ।
हातले टेकी मदन उठे ती साथी गएछन्
पश्चिमतिर दिनका आँखा रगतमा डुबेछन् ।
वनमा फीका अँध्यारो चढ्यो, हावा नै निदायो
पन्छीले सारा बोल्न नै छाडे, जाडोले सतायो ।
दुर्दशा त्यस्तो, निठुरी सारा जङ्गल पहाड
निठुरी तारा जगतै सारा निठुरी उजाड ।
पुर्लुक्क पल्टे घाँसमा फेरि सुस्केरा दिएर,
घरको तस्बीर मनमा उठ्यो झन् गाढा भएर ।
हे मेरी आमा ! मलाई तिमी सम्झँदिहोऊ नि !
हे मेरी मुना ! मलाई तिमी सम्झँदिहोऊ नि !
ईश्वर ! ईश्वर !! तँ मात्र मेरो वनमा साथी छस्,
मानिसभित्र ढुङ्गाको दिल तँ देख्ने माथि छस् ।
आगोको ज्वाला कताको होला ? डढेलो उठ्यो कि,
मरेकालाई झन् मार्न भनी डढेलो उठ्यो कि ?
नजीकै आयो मानिस यौटा लिएर चिराक
डाँकू पो हो कि ? भूत पो हो कि ? वनको खराब ।
पयोमा यौटा झुण्डेको सास के भर, के डर ?
भएको बल गलाको पुग्छ चिराक पल्तिर ।
को रुन्छ, भनी भोटेले हेर्छ, देख्दछ बिरामी
मायाले भन्छ, साथी र भाइ रहेछ हरामी ।
मेरो छ घर एक कोस पर, तिमी त मर्दैन,
म बोकी लान्छ, हुन्छ कि हुन्न ? फरक पर्दैन ।
भोटेको पाउ समाई भन्छन् बिचरा मदन,
ईश्वर मेरा हे भोटे दाइ ! क्या राम्रो वचन !
घरमा मेरी छन् बूढी आमा, ती सेतै फुलेकी,
घरमा मेरी जहान यौटी बत्ती झैँ बलेकी ।
मलाई आज बचाइदेऊ ईश्वरले हेर्नेछ
मानिसलाई मद्दत गर्ने स्वर्गमा पर्नेछ ।
क्षेत्रीको छोरो यो पाउ छुन्छ, घिनले छुँदैन;
मानिस ठूलो दिलले हुन्छ जातले हुँदैन ।
बोकेर लग्यो भोटेले घर, ऊनमा बिसायो,
पानीको घुट्का पिलाइदियो दयाले रसायो ।
खोजेर ल्यायो वनको बूटी घोटेर पिलायो,
चौँरीको दूध पिलाईकन बलियो बनायो ।
हिमालको बूटी विचित्र थियो जादूको दियो काम
त्यो भोटे दैव नभए कठै जान्थे ती परमधाम ।
वनका बीच घरेलु चिल्लो झुपडी टुमुक्क
गोबरमाटेफूल टाटेपाटे,
वनको कोही देव र देवी घुस्ने झैँ सुटुक्क,
हाँगाको टेको, हावाको छेको ढुङको गाहारो
मदनलाई लाग्यौ महलभन्दा धनी र पियारो,
भेडाको ऊनको बिछ्यौना नरम आढ्नालाई पाखी छ,
त्यहाँको जीवन वैकुण्ठ जस्तो उनको लागि छ,
मुस्कानमा छैन मान्छेको छुरी, वचनमा छैन विष,
हावामा छैन दूषण केही, मनमा राग रिस,
दारिद्र्य त्यहाँ क्या धनी थियो थोरैमा कति धेर ।
चाहिँदो रैछ के सुखलाई ? प्रकृति भएनेर ।
हरियो थियो आँखाको शीतल प्रकृति रङको धन
शहरमा भरी जीवन भन्छन् जीवन थियो वन !
नकली ज्ञान पोथीका भन्दा, फूल–पाना हँसिला
रङ्गिला पत्र प्रकृतिदेवी उल्टन्थिन् रसिला,
ईश्वरको ज्योति टल्कन्थ्यो त्यहीँ शीतका दानामा,
क्या बोल्थ्यो ईश्वर पखैरुबाट रङ्गनि गानामा !
फूलको बोट उम्रेको हेरी मान्छेले पाउँथ्यो ज्ञान,
सुँघेर बास्ना लट्ठ भै आत्मा भोग्दथ्यो क्या निर्वाण
लामाको जीवन प्रकृतिबीचमा बनेली मुटुमा
बुद्धको टकले झिल्केको थियो निर्वाण–पथमा
पन्छी र पशुहरूको साथी अहिंसा विचारी
रूखको ढुकढुक, फूलको धड्कन,
ज्योतिका पथमा बीजको स्फुरण,
समस्त तिनको रहस्य जान्ने प्रकृति–पुजरी
रहेछ लामा एकान्ततामा विलासिरहेको
देख्तामा झुत्रो, भित्र त्यो कत्रो ! विशाल भएको
चौँरीलाई पाली, फलफूल हाली, बटुली जहान
पाल्दथ्यो यौटा आदर्श ढङ्लै कुटीमा सुबान
रहस्यमय अदृश्यसँग बसेको रमाई,
उदारताले हृदयद्वार जीवनलाई झिाई,
रोग र व्याधि निखार्न सक्ने मन्त्र र बूटीले,
मदन तङ्ग्री मोटाए पोसी त्यसका कुटीले,
हिउँले ब्रह्मा बनाइदिन्थे उसका कुमारी,
गालामा उषालालीले रङ्ग दिव्यले मुसारी,
वनकी देवी जस्ती थी छोरी बृद्धको पालाकी
उसको नाम थियो है लावा कोमल चालकी
कुमार उसको तेजिलो थियो फुचाको नामको
बर्षमा बार्‍ह गजबकौ तर जेहेन र कामको,
पशु र पन्छी सबेको बोली मुठीले निकाली
भाले र पोथी लागाउथ्यो बोल्न विचित्र कला ली,
महीना बित्यो मदनको त्यहाँ प्रकृतिबचिमा
अचम्म मानी आनन्दमाथि हिमालनगीचमा
बाँसुरी मधुर बजाउँथ्यो फुचा रोएर सुन्थे ती,
सुरिलो गीत गाउँथी लावा बरबर बन्थे ती,
कलुषशून्य तिनको जीवन सत्युग समान
देखेर त्यहीँ बसूँ झैँ लाग्यो सधैँ नै नजान
तैपनि मेघ दक्षिणको आयो नाघेर हिमाल
जलको कुइरो पातलो बनी,
कोही छ रोइरहेको भनी,
सम्झना दिँदै अबोल बोलमा मसिनो जञ्जाल,
पन्छीको उठान मनले टिप्यो धराको घेरापार
घर जाने इच्छा दिलसँग बढ्यो फुटेन मुखको पार
वैशाख लाग्यो पल्लवमा पन्ना, फूलमा इन्द्राणी
चरामा कलकल, साँझमा लाली,
ढुकुरमा कुकुर, डाँफेमा फुरफुर, क्वैलीमा सुवाणी,
नालामा छलफल, हिमालमा झलझल, हाँगामा फुर्फुर,
मुजूरमा ढाँचा, हरिणमा कन्याइ, मिर्गमा छुर्छुर,
लहरा हल्के हल्लेर फुल्की मधुम, गुनगुन भो !
नवीन मीठा कलकले वन शिशु–शिर छुनमुन भो,
वास्नाका कण दुगुर्न थाले, पोथीलाई बोलाउन,
शब्दले डाक्थ्यो मुटुको शब्द,
प्रश्नका साथ उत्तर लागे वनलाई गुञ्जाउन,
सृष्टिले नयाँ नाटक रचिन् आनन्द चञ्चल भो,
प्रमको राज्य हरियो भयो, जीवन हलचल भो,
पूर्णिमा आइन् हिमाल–भालमा बाटुली बनैर
अमृत थाली झिलमिल पाली,
जादूको जाली शीतल हाली,
चराचर–दिलमा जलप लगाई हिमाल सपनेर,
वर भो यौटा द्यौथल सुन्दर जूनको जलपमा,
परीको संसार स्वप्नको मुहार शीतल झलकमा,
जुनेली फूल फक्रेर आए हृदय खोलेर
पातला पात भै पारदर्शी जूनसँग बोलेर
बुद्धको थियो उत्सवको रात उज्यालो खुलेको
विशवमा शान्ति मनमा कान्ति,
चराचरलाई नवीन जीवन अमृत मिलेको
लामाले लियो बाँसुरी हातमा वनको बाँसुरी
जनको मन कुर्लने भन,
सङ्गीतको आत्मा अटाउँने खाक्रो प्वालसुरे बाँसुरी ।
टिरि र लिरि बाँसुरी बोल्यो अबोला बोलाई वन
लावा र फुचा हातपाउ फाली,
तालमा नाचे शरीर चाली,
बुद्धको जीवन–कथाको सारमा भावले नाच्यो मन,
गीत गाए तब लामाका जहान मिलेर वनमा
भोटेको छन्द दोसाँधे मिठास शब्दको बन्धमा
मदनको आत्मा बुद्धको लोकको मुक्तिमा रमायो
उनले टिपे तलको गाना हृदय रसायो–
वैशाखको पूर्णिमा
हेर हो हिमाल जून !
रातको कालो वर्णमा
अमृतको यो थालीले
झलमल पार्ने कुन ?
स्याब्बो च्याङ्बा । स्याब्बो च्याङ्बी !
संसार मथ्दा जूनको नौनी स्वर्ग तर छ, सुखको दिन !
ताराझुप्पे यो रुखमनि
कसले लायो धून ?
चूलीमा पुग्यो बाटो गुनी
आँधी नाची, पर्वत नाघी,
संसारलाई लाउन गुन ?
स्याब्बो च्याङ्बा ! स्याब्बो च्याङ्बी !
आफूलाई जित्ने संसार जित्छ निर्वाणभन्दा कीर्ति कुन ?
आकाश उनको छाती हो
करुणा धारा सुन
तारा आँखा राती हो,
माटीजरामा बन्चरो दी
काललाई जित्ने कुन ?
स्याब्बो च्याङ्बा ! स्याब्बो च्याङ्बी !
अमृत झल्क्यो संसारमाथि हेर ! ऊ ज्योति ! हिमाल जून !                
पानीले पार्‍यो आकाश नीलो, पखाली तुवाँलो,
कौसीमा लाग्यो क्या राम्रो जून स्वर्गको उज्यालो ।
सिरिरि सिरि शीतल हावा, सुन्तला फुलेको,
क्या मीठो वास्ना मधुर मसिनो, जूनमा मिलेको ।
जूनको विमल –अमृत–जल– तलाउ–छायामा,
नरम, मधुर सरस, जगत्, जीवन झैँ मायामा ।
नीदले छोडेकी कोइली बोल्छे जुनेली रातमा,
जीवन देश बोले झैँ प्रीति मनका पातमा,
क्या मीठो त्यसको सुरिलो स्वर रातको कलिलो,
मनको तिर्सना सपनाभित्र घुसे झैँ रसिलो
गमलामाथि केँबरा झुल्छ, गुलाब बोल्दछ,
छायाको बुट्टा पर्खालमाथि ज्यूँदो झैँ चल्दछ ।
नीलो छ सारी ताराको पारी मुनाको गाथमा,
भावका जल–महल–लोचन कोमल छन् रातमा ।
चन्द्रमालाई चन्द्रमा हेर्छिन् कौसी र आकाश,
स्वर्गको अटाली हाँस्दिछिन् यौटी, यौटी छन् उदास ।
यो देश छैनन् उनका आँखा, मनका चित्रमा,
गडेको टक छ अरु देश जूनका भित्रमा ।
सम्झना झुम्मियो बादल जस्तो चन्द्रमा हराइन्,
विरह जस्तो अँध्यारोभित्र, एक आँसु चुहाइन्,
मुनाले बोलिन्, हे मेरा कृष्ण ! मलाई भुल्यौ नि !
निठूरी मन लिएर भन, कसरी डुल्यौ नि ?
कृष्ण ! कसरी डुल्यौ नि ?
मुहार तिम्रो जुहार मेरो नजरको हरायो,
कुन पापी दैव आएर चोरी कुन देश फिरायो,
सम्झनालाई छायाले छकायो !
पहाडवारि पहाडपारि पर्दाले ढाकेको,
स्वरुप तिम्रो खालि छ मेरो मनमा जागेको,
झल्झली देखी विरह लागेको !
वचन तिम्रो तारमा मनको निदाइरहन्छ,
सम्झेर आयो झन्कन्छ भित्र, कहानी कहन्छ,
दुःखको कानमा सुखको कथा बजाइरहन्छ ।
पखेटा छैनन् उडेर जान चिडिया उडेका,
हेरेर बसी आँसुका थोपा गहमा छुटेका,
देखेनौ तिम्ले कतिका थिए छातीमा गुडेका !
किन हो किन, यो मेरो मन बादलले ढाक्दछ,
सियोको टुप्पा नदेख्ने गरी मुटुमा लाग्दछ,
प्राणको मेरो पखेरु रुन्छ पिँजडा परेको !
न उड्न पाई, न खोज्न पाई चिन्ताले पिरेको,
उडन पाए त्यो पाउमाथि लुटुपुट पर्नेछ
त्यो छातीमाथि गएर फेरि भुर्भुर गर्नेछ,
सधैँको निम्ति साथमा फिर्नेछ !
पैसाको यस्तो भुमरीभित्र किन हो पसेको ?
मनको धन छाडेर किन ह्लासामा बसेको ?
हे पैसा ! तैँले पासोमा पाछस् सिंह झैँ हृदय !
सोझाको सराप असलको विलाप, दुष्टको अभय !
पैसामा भुली बिर्सेको हो कि ? कसैले भुलायो ?
प्राणको मन छकाईकन अरुले डुलायो ?
बिर्सनुपर्ने यसरी होइन ! भमरासरी मन !
के भर त्यसको ? नलागोस् पाप पापी छ मेरो मन,
प्राण ! पापी छ मेरो मन !
पहाड त्यस्तो ! जङ्गल त्यस्तो पथरा पर्‍यौ कि ?
मलाई सम्झी दुःखमा नजर आँसुले भर्‍यौ कि ?
प्यारा ! आँसुले भर्‍यौ कि ?
कपाल दुख्ता म आँसु पुछ्थेँ बिरामी भयौ कि ?
सुसार कसले गरेको होला ? अकेला थियौ कि ?
प्यारा ! अकेला थियौ कि ?
हावाले लगे मनको चिठी, मन रुने थिएन !
तिमी छौ पर, म रुन्छ् घर, बिन्ती नै पुगेन,
प्यारा ! रोएको पुगेन !
हे पशुपति ! हे गुह्येश्वरी ! प्याराको गाथमा,
नबसोस् ध्रूलो, नबिझोस् काँढा, मङ्गल होस् साथमा !
मुनाले जोडिन् माथमा हात, हातमा लाग्यो जून,
भरिई आयो, भरिई आयो आँसुले नयन झन् !
राता र नीला पहेँला फूल वनमा फुल्दछन्,
छिर्बिरे फूल, सुनौला फूल हावामा झुल्दछन् ।
दक्षिणतिर किनारातिर फड्केको बादल,
भोटेको घर मदनअघि नेपाल झलझल,
नेपालभित्र उज्यालो डाकी कुखुरा बासेको,
हिमालचूली बिहान खुली उत्तर हाँसेको !
पहाडहरुको नीरको माला नेपाल शहरको,
लुर्कन जस्ता रुखका लहर शिखर किनारको,
बादलवारि गुलाफ फुल्ने पूर्वको डाँडामा,
उज्यालो पाटा छायाका टाटा, पहाड टाढामा,
दूधका झर्ना झरेका सेता सतह गाढामा ।
दूबोको बारी त्यो टुँडिखेल रुखले घेरेको,
धररा उठी शहरमाथि गजूर भिरेको ।
आकाशलाई छातीमा राख्ने त्यो रानीपोखरी,
त्यो कान्तिपुरी, केँवराकेश उज्याला सुन्दरी,
साँझमा गाग्रो कटीमा राखी अँगालो हालेका,
मस्केर चल्ने लाजले बल्ने, कपूरमा ढालेका ।
विचित्र त्यस्ते त्यो चित्रकारी झ्याल र ढोकामा, 
पीपल ठूलो बोलेर उठ्ने हावाको झोकामा ।
त्यो सानो घर पीपलनिर, भ्यालमा मुनियाँ,
ती बूढी आमा, ती प्यारी मुना, मनका दुनियाँ ।
आमाको बोली, मुनाका आँखा, दिदीको रुलाइ,
कौसीको ज्रन, गमलामाथि फूलको झुलाइ ।
फर्केर हेर्छन् मदन फेरि भोटेको आँगन,
क्या राम्रा बच्चा, क्या राम्रा पाठा खेलमा मगन !
हेरेर फेरि भोटेका तर्फ मदन बोल्दछन्,
हृदयभित्र लुकेको इच्छा ओठले खोल्दछन्,
हरियो भयो डाँडाको मुख फूल फूल्यो वनमा,
टाढाको घर झल्केर आयो हे दाजु ! मनमा ।
कलिलो राम्रो पालुवा होला नेपालमा लागेको,
त्यो आलुबखडा हाँसेको होला वसन्त पाएको,
हरियो चिल्लो जोबन होला वनमा जागेको !
वास्नाले मीठो चलेको होला हावाको लहर,
रुख र लहरा झुलेका होलान् सिहर सिहर,
खोलामा होलान् घाममा खेल्न छविला लहर !
वसन्त लाग्यो ! वसन्त लाग्यो ! भन्दी हो कोइली,
डुल्दी हो लिई अनेक रङ्गी फूलका सहेली,
दुई दिल मिली फुलेकी बेली, मगमग चमेली,
बगैँचाभित्र स्वर्ग नै होला हाँगाको हबेली,
जोबनका गालामा लाजको लाली फुलेको गुलाब,
पानामा सेता सुनका अक्षर, चम्पक किताब,
पहाड–किल्ला चूली उपल्ला श्रीपेच–सरोज,
रक्षाका निम्ति ती पशुपति मुटुमा विराज,
वीरको देश, धर्मको गादी, शक्तिको आँकुरा,
पछिको बढ्ती देखाई उठ्छन् हिउँका टाकुरा,
त्यो देशभित्र त्यो सानो घर, झल्झली फिर्दछ,
बिर्सेको रिन सम्झनाकन आँसुले तिर्दछ ।
सम्झँदिहुन् ती डाँडाकी ज्रन, आमाले मलाई,
वनको छेउ म टाढा बस्छु त्यो घर रुलाई,
तिमीले लायौ सधैँको गुन, म तिर्न सक्तिनँ,
सधैँको ऋणी, म तिर्न सक्तिनँ !
दुइटा मैला सुनका थेला वनमा गाडेको,
यौटा हो तिम्रो यौटा हो मेरो गुनले बाँडेको,
यो तिमी लेऊ बिदाइ देऊ, म घर हिँड्दछु,
यो तिम्रो गुन सधैँको सम्झी अगाडि बढ्दछु ।
भोटेले भन्छ,के गर्छ मैले पहेँलो सुनले ?
रोपेर सुन उम्रन्न क्यार के गर्छ सुनले ?
रोपेर राख्यो, पछि पो खान्छ यो तिम्रो गुनले,
बालक मेरा यी छोराछोरी, आमाले छाडेको,
के गर्नु सुन ? के गर्नु धन ? दैवले चुँडेको,
यो केटाकेटी खाँदैन सुन, लाउँदैन गहना,
आकाशमाथि जहान मेरो बादल छ गहना !
भोटेका बच्चा काखमा राखी, कपाल मुसारी,
पुछेर आँखा फूलको थुङ्गा केशमा घुसारी,
पुछेर आँखा त्यो भोटेसँग मदन भन्दछन्,
बिदाको बेला आँसुले आँखा झन् भरी बन्दछन् ।
गाहारो भयो छाडेर जान गुनको आँगन ! 
यो गुन कैले म तिर्न सक्छु तैपनि माग न, 
दाज् ! केही त माग न !
भोटेले भन्छ, मौकाले पायो त्यो गुन लाउन,
गुनको सट्टा लिँदैन हामी, सम्झेर जाऊ न, 
आफैँले खन्छ आफैँले खान्छ, सित्तैमा छुँदैन, 
क्या दिन्छ तिम्ले ? क्या लिन्छ मैले ? मागेर लिँदैन ।
च्याङ्बाको नाउँ सम्झेर जाऊ घरमा सुनाऊ;
बूढीको आसिक यी केटाकेटीहरुमा पठाऊ ।
रोएर हिँडे, जङ्गलछेउ, अपढ, अजान,
त्यो भोटेभित्र देखेर त्यस्तो मनको मुहान,
   रोएर घर हिँडे ती मदन !
मदनकी आमा, फुलेकी सेतै ओछयान परेकी,
डाँडाकी जून, अन्त्यको दिन दुःखमा कुरेकी,
सुकेको तेल घरकी बत्ती मधुरो भएकी
अँध्यारो पारी धिपिक्कै जान तयार रहेकी । 
छोराको मुख झल्झली देख्छिन्, ईश्वर पुकार्छिन्, 
मनको मन त्यो छोराकन, ईश्वर गुहार्छिन् ।
भ्यालको हावा फुलेको केश मुसारी हिँड्दछ,
ह्लासाको तर्फ आमाको दिल बहाई बढ्दछ ।
आँखामा छैन उनको आँसु शान्तिले छाएको,
साँझको फिका जलमा अन्त्यको उज्यालो आएको,
प्राणको टेका, कलको छेका, टाढाको छोरो छ,
छोराको मुख हेरेर जाने मनको धोको छ ।
जरोले तातो, पातला हात नसाले जेलेको,
रसिला–आँखा–बुहारी–हात प्रेमले मिलेको ।
कलिलो हात समाई भन्छिन्, मेरी हे बुहारी !
अब त बेला नजीकै आयो जानु छ उसपारि !
के गछ्र्यौ रोई, नरोऊ बुहारी !
सबैको बाटो यही हो नानी ! अमीर–फकीरको,
यो माटो गई माटोमा मिल्छ दुःखको बगरको,
शहर बस्नू, नफस्नू यसमा, दुःखको जञ्जाल !
अन्त्यको बाटो उज्यालो हुने भक्ति नै सँगाल !
फुलेको देखेँ वैलेको देखेँ जगत्को फूलबारी,
दुःखमै चिनेँ ईश्वरलाई हे मेरी बुहारी !
पृथिवीभित्र रोपेको बीउ स्वर्गमा फल्दछ,
दिएको जति पृथिवीभित्र माथि नै मिल्दछ ।
गरेको जति लिएर जान्छु, के जान्छ साथमा,
सपनाभित्र पाएको धन ब्यूँझेको हातमा ।
बिदाइ लिन्छु सबका साथ मदन आएन,
त्यसलाई हेरी आँखाले आज चिम्लिन पाएन ।
म मरिहाले मदनसँग यो भन्नू तिमीले,
नरुनू धेरै, भनेर गइन् अन्त्यमा बूढीले !
रोकेको दिल आँखामा खस्छ गलामा बोल्दछ,
मुनाका छातीमा छोपेको शोक निसास्सी चल्दछ ।
हे मेरी बज्यै ! हे मेरी आमा !! यो अर्ती लिनेछु,
हजूरको मीठो सम्झनालाई आँसुले धुनेछु ।
अझ ता केही भएको छैन आराम हुनेछ,
हजूरको धोको त्यो भेट यहाँ अवश्य पुग्नेछ !
बिचरी बूढी ती काँप्न थालिन्, कम्प भो विचित्र,
बन्द भो बोली, मनमनै रह्यो वचन पवित्र ।
कहिलेकाहीँ मुनाको हात छामेर यहाँ छ
भनेर दिँदा बलले भन्थिन् मदन कहाँ छ ?
कुतीमा यौटा पीपल ठूलो हावाले हल्लायो,
हाँगामा आई कागले चुच्चो खोलेर करायो,
छहारी बस्ने बटुवा हेर्थे टाढाको टाकुरा,
चिउँडो थियो हातको माथि, घुँडामा पाखुरा ।
हाँगाको काग ओह्र्लेर आयो, नजीकै करायो,
नजर छड्के त्यो घाँटी कर्के गरेर करायो ।
नजर फिर्‍यो, पसीना पुछी बोले ती बटुवा,
सुबोल् सुबोल् हे ! ठाउँ सरी बस्न, आकाशडुलुवा !
हेरेर आइसु ती आँखा तानी के मे शहर ?
नेपाल खाल्डो छ कान्तिपुरमा घर त्यो सुग्घर ।
माई छन् मेरी कपाल सेती, मुना छन् उज्याली,
मलाई सन्चो छ भनी आइज पखेटा उचाली ।
नमान्नू धन्दा नमान्नू फिक्री भनेर सुनाई,
गुँडमा फर्केस् बारीको यौटा हलुवावेद खाई !
उडेर गयो त्यो काग टाढा बुझे झैँ गरेर,
कागले बुझयो, उडेर गयो पुग्नेछ सबेर ।
बुझदैनन् भाषा पन्छीको हाय ! ती दुई बिचरा !
भनेर हेरी नजर भरी उठे ती बिचरा !
बिचरा मदन, नजर भरेर !
शहरभित्र केको हो यस्तो वियोग विलाप ?
पिल्पिले बत्ती भिजेका आँखा अलाप विलाप ।
बज्रको झिल्का चड्केर गई आँधीको पुछार,
हुन्हुन हावा बिलौना गर्छ साँझको सँघार ।
कुक्कुर रुन्छ पिँढीमा बसी, अँध्यारो राति छ,
औँसीको कालो आकाशछाना घरको माथि छ ।
पिल्पिले बत्ती धिप्धिप गर्ने अँध्यारो उज्यालो,
अँध्यारोसँग मिसिएजस्तो टुकीको तुवाँलो ।
रुखमा तप्क्यो आँसुको थोपा हुरीले भाँचेको,
भुल्काले आँखा बाटुला लायो रुखमा भाँचेको ।
कलिलो रुख पिटिक्क भाँचेको ।
पिल्पिले बत्ती, भिजेका आँखा, भिजेका परेला;
औँसी झैँ मुख किन हुन् त्यस्ता ती आँसु भरिला ?
हा कठैबरी ! भिजेका परेला !
सासूको सास घाँटीमा बज्छ अड्कन्छ गलामा,
बुहारी मूच्र्छा इन्तुनचिन्तु माथिको तलामा,
 ती मुना कठै ! नीली भै पलामा !
दाजु र भाइ छिमेकी रुन्छन्, अलाप विलाप,
छातीमा हात, आँखामा आँसु, मनमा विलाप,
बिजोग हरे ! बिजोग त्यस्तो ! दैवले देख्तैन,
दैवले देखे कसरी हेर्छ ? कलम लेख्तैन !
त्यो कालो सर्प बनाई मुटु कसरी उठायो ?
मदन मरेको कसरी चिठी गुण्डाले पठायो ?
सर्पको दाँतमा विषको थैलो, ईखको तिखो फल,
मानिसभित्र झन् हुन्छ कालो मनमा हलाहल !
के देख्न आएँ ? हे मेरी आमा ! के देख्नुपर्‍यो नि ?
हे मेरी आमा ! हे मेरी आमा ! यो छाती चिर्‍यौ नि !
  आमा ! यो छाती चिर्‍यौ नि !
पापीको मुख हेर न आमा ! मलाई हेर न !
म आएँ आमा ! म पापी आमा ! मलाई हेर न !
आमा ! मलाई हेर न !
किन नि टाढा हेरेको त्यस्तो ! म आएँ, म आएँ !
नजर फेरि फिराऊ यता, रोएर कराएँ !
रुन पाउमा म आएँ !
मुटुमा गाँठो पारेर हेछर्यौ ! नजर फिर्‍यो नि !
नछाड आमा ! फर्क न , फर्क, टुहुरो मर्‍यो नि !
आमा ! टुहुरो मर्‍यो नि ! 
म आएँ आमा ! म दु:ख दिन कोखमा पसेको ! 
बुढेसकाल छाडेर छुरी मुटुमा धसेको !
छुरी मुटुमा धसेको !
मदन भन्ने म पापी छोरो चिन्यौ कि चिनिनौ ?
‘आइछस् बाबू !’ भनेर हरे ! मुखले भनिनौ !
आमा ! चिन्यौ कि चिनिनौ ?
मुखले तिम्रो नबोले पनि आँखाले बोल्दछ !
यो तिम्रो दशा देखेर आमा ! कलेजा जल्दछ !
आमा ! कलेजा जल्दछ !
सुसार तिम्रो गर्न नै मैले पापी भै पाइनँ !
गरुँला भन्ने मनमै रह्यो, म अघि आइनँ !
हरे ! म अघि आइनँ !
क्या शान्ति छायो मुखमा तिम्रो ! हे आमा ! बोल न,
अमृतजस्तो वचन तिम्रो हृदय खोल न !
आमा ! एक फेरा बोल न !
हे मेरी आमा ! मलाई हेरी नजर रसाए,
कलिलो त्यस्तो हृदय मैले कसरी बिझाएँ ?
आमा ! कसरी बिझाएँ ?
सुनका थैला लिएर आएँ, चढाएँ पाउमा,
पाटी र धारा बन्नेछ तिम्ले भनेको ठाउँमा,
आमा ! भनेको ठाउँमा !
कोपिलाभित्रै वैलायो आशा, हिउँले खँगार्‍यो,
दिलले दर्द नपोखी, हान्यो दैवले झटारो !
फर्क न फर्क हे मेरी आमा ! माथि नै हेछर्यौ नि !
उठाई औँला माथि नै आमा ! इशारा गछर्यौ नि !
आमा ! कलेजा चिछ्र्यौ नि !
लौन नि ! लौन !’ भनेर उठे मदन जुरुक्क,
मूच्र्छामा परे पाउमा, देखी गलाको हिरिक्क ! 
छोराको मुख हेरेर गइन् कठै ! ती घुरुक्क । 
हा कठैबरी ! ती बूढी घुरुक्क !
‘भन न भन हे मेरी दिदी ! ती मुना कहाँ छिन् ?
आमाको यस्तो बिछोड पर्दा देख्तिनँ यहाँ झन् !’
‘हे मेरा भाइ ! ती मुना छैनन् यो तिम्रो घरमा,
मावल जान ती बिदा भइन् बिछोड परेमा !
ह्लासामा जाँदा बिछोड परेमा !’
‘स्वर्गमा गइन् ती मेरी आमा, तिम्लाई छाडेर,
कसरी गइन् ती मेरी आमा, तिम्लाई छाडेर,
कसरी गइन् बिचरीलाई टुहुरी पारेर ?’
‘बुहारी मध्ये कुँदेको हीरा भएर बिरामी,
मागेर बिदा सबैका साथ सार्‍है नै बिरामी ! 
भएर गइन् सार्‍है नै बिरामी !’
‘कस्तो छ मेरी ती मुनालाई ? हेरेर को आयो ?
पानीका घुट्का ती माग्दिहोलिन्, कसले पिलायो ?’
हे प्यारा भाइ ! ती मुनालाई यो जल चाहिन्न,
ती निकी भइन् निरोगी भइन्, औषधि चाहिन्न !
हे प्यारा भाइ ! म हेर्न जान्थेँ, बाटो नै पाइन्न !’
‘ती निकी भए आउन्नन् किन ? यो मेरो अवस्था !’
‘खोज्दिहुन् तिनी आउनलाई ! पाउन्नन् ती रस्ता ।’
‘गजब लाग्छ यो कुरा सुन्दा मावली कहाँ छ ?’
‘बादलपारि, उज्यालो भारी मुलुक जहाँ छ !’
‘हे मेरी दिदी ! हे मेरी दिदी ! मुना छिन् भन न,
ती मुना मेरी पृथिवीमाथि अझ छिन् भन न !
मुना, अझ छिन् भन न !
‘पृथिवीवारि पृथिवीपारि ती मुना अझ छिन्,
फूलमा हाँस्छिन्, जलमा नाच्छिन्, तारामा चम्किन्छिन् ।
कोइलीकण्ठ बोल्दछ तिन्को, आँखा छ उज्यालो,
शीतमा रुन्छिन्, उदास हुन्छिन् देखिन्छ तुवाँलो !’
‘मरेकी छैनन् ती मेरी मुना ज्यूँदी छिन् भन न !
मावलभित्र छिन् मेरी मुना, आउँछिन् भन न !
मावलभित्र छिन् मेरी मुना, आउँछिन् भन न !
आशाकी जरा, मनकी चरा, मुना छिन् भन न !
कुन दिन दिदी ! आउँछिन् भन न ?’
‘हे मेरा भाइ ! ती मुना छैनन् !! पृथिवीवारिमा,
दुःखको लेश नहुने देश कल्पनापारिमा,
टिपेर बस्छिन् सुखका फूल स्वर्गको बारीमा ।’
‘निठुरी दिदी ! निठुरी दिदी !! मार्‍यौ नि मलाई !!!
आशाको फूल यतिका दिन आँखामा झुलाई,
कानमा मेरो विषको घुट्का घुटुक्क पिलाई,
हे मेरी मुना ! हे मेरी मुना !! छाडेर गयौ नि !!!
पूजाकी मन्दिर, प्राणकी जञ्जीर तिमी नै थियौ नि !
हे मेरी प्राण ! तिमी नै थियौ नि !!
प्राण ! छाडेर गयौ नि !!!
दैवले हान्यो शिरमा मेरो निठुरी घनले,
के गरी सहूँ ? के गरी रहूँ ? जीउँदो मनले !
सहन सीमा नाघेको मनले !
हे मेरी दिदी ! ती मुनालाई हेर्दछु एकै छिन्,
ती मुनालाई डाक न दिदी ! हेर्दछु एकै छिन् !
    डाक न दिदी ! हेर्दछु एकै छिन् !
हे मेरी मुना ! हे मेरी मुना !! ओह्र्लेर आऊ न !
हे मेरी रानी ! मुहार तिम्रो म देख्न पाऊँ न !
मुना ! ओह्र्लेर आऊ न !
अँध्यारो भयो ! अँध्यारो भयो !! मनको बिलौना,
उम्लेर आई घाँटीमा अड्क्यो मनको बिलौना !
आँसुमा खस्यो मनको बिलौना !’
‘हे मेरा भाइ ! हे प्यारा भाइ !!’ ती दिदी भन्दछिन्,
पछयौराछेउ पुछेर आँसु ती दिदी भन्दछिन्,
‘हे मेरा भाइ ! नगर त्यसो धीरज लेऊ न !
आखिर जानु सबैले पर्छ, यो सम्झी लेऊ न !
चार नै दिनको यो पापी चोला, यो मैलो गुमानी,
आखिर छर्छ हावाले फेरि एक मुठी खरानी !
बाबू ! एक मुठी खरानी !
मासुको फूल वैलेर जान्छ मट्टीमा मिल्दछ,
अरु नै फूल पृथिवीपारि स्वर्गमा फुल्दछ !
सर्धैँको लागि स्वर्गमा फुल्दछ !
सहन भनी जन्मन आयौँ हे बाबू ! सहन,
दुःखमा हामी शोधिन आयौँ, दुःखमा रहन,
आँसुको खोला न्हाई जान्छौँ वैकुण्ठ–भवन !’
‘हे मेरी दिदी ! सम्झेर आयो यो छाती चिरिन्छ,
यो तातो घाउ नूनले पोल्छ झन् आँखा भरिन्छ !
दिदी ! झन् आँखा भरिन्छ !
मुनाको बोली, लाग्दछ गोली ! सम्झन्छ मनले,
क्या मीठोसँग सम्झाई भन्थिन् ‘के गर्नु धनले ?’
गलामा लाग्यो, मुटुमा घुस्यो अमृत–वचन,
‘साग र सिस्नु खाएको बेस आनन्दी मनले !’
बसालिहाल्यो दैवको घनले !
ईश्वर ! तैँले रचेर फेरि कसरी बिगारिस् ?
सृष्टिको फूल रचेर त्यस्तो कसरी लतारिस् ?
त्यो फूल हरे ! मलाई दिई कसरी पछारिस् ?
हे दिदी ! मैले ती मुना देख्ता, मुनाको मुहार,
ती मुना पनि मर्दछिन् भन्ने थिएन विचार !
मुना ! छातीको जुहार !
पृथिवीतिर नहेर मुना ! म पनि आउँछु
आँखामा आँसु लिएर चिनो म भेट्न आउँछु,
प्रेमको हीरा छुटेको तल, म लिई आउँछु ।
कसरी खायो आगोले दिदी कमलको शरीर ?
कसरी खायो निठुरी भई कमलको शरीर ?
म कहाँ पाऊँ ती मुनालाई छातीमा लगाऊँ !
खरानी तिनको मलाई द्यौन, छातीमा लगाऊँ !
हे मेरी आमा ! हे मेरी मुना !! म यहाँ बस्तिनँ,
म यहाँ अब बस्तिाँ आमा ! म यहाँ बस्तिनँ,
म यहाँ अब बस्तिनँ मुना ! म यहाँ बस्तिनँ, 
‘हे मेरा भाइ ! ती तिम्री मुना मरेकी छैनन् ती,
ज्योतिको स्वरुप लिएर गइन् बगैँचा वसन्ती,
स्वर्गका चरा गाउँछन् उनको मधुर जयन्ती !’
‘पर्दाले ढाक्यो, पर्दाले छेक्यो, हे दिदी ! मलाई !
म रुने छैनँ, गएर भोलि भेटुँला तिनलाई,
हे दैव ! पर्दा चाँडै नै उठा ! धन्य छ तँलाई !’ 
मदन त्यसै थलामा परे, दुःखले वैलायो,
वैद्यले आई उनको नाडी घोरिई समायो ।
कफ र वायु बिग्रेछ भनी वैद्यले भन्दछ,
अरुको कुरा नसुन्ने कान त्यो कुरा सुन्दछ ।
मदन भन्छन्, ‘चरक पढ, सुश्रूत पल्टाऊ,
मनको व्यथा रहन्छ कहाँ ? मलाई बताऊ,
जिउने रोग मलाई लाग्यो, यो रोग हटाऊ ।
मनको रोगको औषधि के हो ? मलाई बताऊ ।
सम्झना भन्ने छटपटी हुन्छ, दर्शनपियास,
झन् टाढा टाढा आँखाले हेर्छ पोल्दछ बतास,
मगज घुम्छ भुँमरीभित्र मुटुमा दुख्तछ !
लक्षण सारा बाहिरबाट मनमा लुक्तछ !’
वैद्यले हेर्‍यो, वैद्यले बुझ्यो, त्यो वैद्य आएन,
मनको व्यथा कता हो कता ! औषधि पाएन ।
दिनका दिन झन् सार्‍हा भए बिचरा मदन,
जस्ताको तस्तै होशमा छन् ती, सफा छ वचन,
हे मेरी दिदी ! यो घरजम तिमीले चलाऊ,
पाटी र धारा आमाको इच्छा तिमी नै पुर्‍याऊ ।
सुसार गर्छिन् मुनाले माथि अकेली आमाको,
नछाडी जाऊन् सुसार अरु अकेली आमाको,
फुकाऊ तना, गङ्गाको जल देऊ न घुटुको, 
औषधी छैन हे मेरी दिदी ! फुटेको मुटुको ।
बादल फाट्यो, चन्द्रमा हाँसी स्वर्गमा सुहाए,
साथमा तारा भएका शशी झयालमा चिहाए ।
बादल मिल्यो, सधैँका निम्ति मदन निदाए,
भोलि ता फेरि छर्लङ्ग भयो श्रीसूर्य उदाए । 
आँखाको धूलो पखालिहाल्यौ हे भाइ ! बहिनी !
संसार हाम्ले बुझ्नु नै पर्छ काँतर नबनी । 
संसारलाई मुखमा हेरी कम्मर कसेर,
आकाशतिर पखेटा चालौँ पृथिवी बसेर,
खानु र पिउनु जीवन भए, जिउनु हरे ! के ?
पछिको आशा नभए कठै ! मानिस हरे ! के ?
पृथिवी बसी स्वर्गमा हेर्ने छन् हाम्रा नजर,
तल नै हेरी तल नै हेरी बिलौना नगर ।
मनको बत्ती तनको बली स्वर्ग छ प्रसाद,
कर्ममै पुज ईश्वर भन्छ यो ‘लक्ष्मीप्रसाद ।’
क. क्या खुल्यो बिहान आज !
नीलिमाले फाली
सकल घुम्टो जाली !
ख. वाल्मीकिको हृदयतुल्य व्योम निर्मलायो !
अभिराम क्या यो !
रात प्रातः आयो !
क्रौञ्चरुधिर थोर बेर नभमा छिर्बिरायो !
दिविमा जन्म ली दयाले !
करुण छन्द भै सुवर्ण ज्योति–लहर आयो !
कुँज्छन् हृदय डाली !
दर्शनभिलाषीलाई दिव्य देव प्रकट हुन्छन्
उक्ले अंशुमाली !
ग. भस्मीभूत दिन–चरी उड्छ भै सुनौला !
मानवी भविष्यको यो गाउँछ गान नौला !
एक अचल–चित्र तरुले औंला एक उचाली
अमृत रश्मि नै इशार्छ, सिद्ध निज समाधिलाई
लोक निम्ति फाली !
रश्मिलाई बुन्न दिन्छु
दिलमा, भावजाली
घ. प्राततारा ब्रह्मा अल्पे
जसले सृष्टि कल्पे
एक सफा डफ्फा बकुल्ला पौडिए उज्याली !
जीवनीका गतिका सुखका जीव–पङ्ख चाली !
खोजको आरम्भ हुन्छ
चल्छ जगत्, आफ्ना पयर
सडकमा उचाली !
ङ. द्रुम शिखामा छवि–विहङ्ग प्रथम झरेर बसे !
गुप्त इन्द्रधनुष ध्वनिको गुन्जन गाएर खसे !
मेरो भित्र चिडिया लाग्यो कुर्लन, पङ्ख चाली ।
च. स्वर्ग झर्छ, पृथिवी उड्छिन्, हिमालचुलीमा भेटी !
चुंबिदा छन्, लाल मदिर–अधर, अँगालो हाली !
अब सँभालिएर बस्छन्, मुस्केर हेर ! साथ,
प्रातःको कहानी हाली ! ऊष्म रङ्ग फाली !छ
सृष्टि लाउँछे वसन सुन्दर,
मधुर मातले छाली !
चञ्चले भाउले चाली !
पाँच द्धारबाट घुस्दछ उदय–सङ्गीत–धारा !
पन्छी मान्छ पिंजरा सन्चो,
दोयाउँछ गीत ती सास !
ज. धुस्नो सुकुलमाथि कवि छ, छिया छ पराल जालो !
एक–सिङ्गी गाई साथ लँगडो कुकुर खालि !
सुख हो भन्छौ जिन्दगी यो,
किरण आँगमा हाली !
झ. मृत्यु चिसो हुन्छ भन्छन्,
तातो अमृत थाली !
झारपात भज्न लागे गायत्रीको मन्त्र,
किरणतर्फ आफूलाई माटोमा उचाली !
ए वरेण्यं भर्गस् ! सविता !
प्रेर भन्छु आत्मालाई, जहाँ, छौ ज्योतिको थाली !
विनत छु, सिकाऊ देव !
जित्न मृत्यु जाली ।
कुन मन्दिरमा जान्छौ यात्री,
कुन मन्दिरमा जाने हो ?
कुन सामग्री पुजा गर्ने
साथ कसोरी लाने हो ?
मानिसहरूका काँध चढी
कुन देवपुरीमा जाने हो ?
हाडहरूका सुन्दर खम्बा
मांस पिण्डका दिवार ।
मस्तिस्कको यो सुनको छाना
इन्द्रियहरुका द्वार !
नसानदिका तरल तरङ्ग,
मन्दिर आफू अपार ।
कुन मन्दिरमा जान्छौ यात्री,
कुन मन्दिरको द्वार ?
मनको सुन्दर सिंहासनमा
जगदिश्वरको राज ।
चेतनको यो ज्योति हिरण्य,
उसको शिरको ताज ।
शरिरको यो सुन्दर मन्दिर,
विश्वक्षेत्रको माझ ।
भित्र छ ईश्वर बाहिर आँखा
खोजि हिंडछौ कुन पुर ?
ईश्वर बस्तछ गहिराइमा,
सतह बहन्छौ कति दूर ?
खोजी गर्छौ ? हृदय उगाऊ,
बत्ति बाली तेज प्रचुर 
साथी यात्री बीच सडकमा,
ईश्वर हिंडछ साथ
चुम्दछ ईश्वर काम सुनौला
गरीरहेको हात
छुन्छ तिलस्मी करले उसले,
सेवकहरूको माथ ।
सडक किनारा गाउँछ ईश्वर
चराहरूको तानामा
बोल्दछ ईश्वर मानिसहरूको
पीडा, दु:खको गानामा
दर्शन किन्तु कहीं दिंदैन,
चर्मचक्षुले कानामा ।
कुन मन्दिरमा जान्छौ यात्री,
कुन नवदेश बिरानामा ?
फर्क फर्क हे ! जाऊ समाऊ,
मानिसहरूको पाउ।
मलम लगाऊ आर्तहरूको,
छहराइरहेको घाउ 
मानिस भई ईश्वरको यो
दिव्य मुहार हँसाऊ ।
हेर भिखारी अडि अडि आयो
करुण दृष्टिले नजर उठायो ।
गाढा दुखको  मौन प्रकाश ।
झिना आशातार बजायो
घाम उज्यालो  आँगन पास ।
एक बिन्दुमा गोल खसायो
जीवनको इतिहास ।
हेर, हेर ती झुत्रा चिथरा
हाय! हे समय निष्ठुर ।
जीवनप थमा बिचार पथरा !
काँपिरहेको थुरथुर ।
 झल्लर झोली बढाउँछ, बबुरा ।
करले अस्थिर, कातर ।
बर्षबर्षका हेर तुषारा 
शिरको उपर गिरेको ।
 हेर आँसुका खहरेहरूका
 मुखमा खोंच परेको,
 दिनदिनको त्यो छातीमाथी 
चिरा चारक्क चिरेको ।
अडि अडि धरमर स्वाँ स्वाँ गर्दै 
मौन विलौना वरिपरी  भर्दै 
आर्तनादका हृदय फुटी,
 जड लट्ठीको भरमा पर्दै
 भन्दछ स्वरले छाती चिर्दै 
चामल एक मुठी ।
 जीवनभरको एक पुकारा 
चामल एक मुठी ।
 मानिससँगमा मानिसको यो 
अन्तर्दिलको रोदन । 
भाईहरुसँग भिक्षाको यो 
मुठी द याको याचना । 
घाम उज्यालो आँगनमा यो   
एक आँध्यारो अवलोकन ।
 गुलबहरूको हाँसोबिच यो 
एक उन्यौँको  रोदन ।
 को होला यो, कसको छोरा ?
कसको बाबु गरीब ? 
कुन आमाले काख लिँदामा 
बल्थे दृगका दुइ दीप ?
 कुन आशाले नजर खुलायो 
सूर्य चाद्रको नजरसमिप?
 किन मुर्झायो ? किन वौलायो ?
 किन मधुरो यो जीवन् व्दीप ?
बुद्ध देवको नजर अगाडि
 यही भिखरी आएथ्यो,
 मुर्ति यसैमा शब्द यिनैमा 
मुटुको शूल कराएथ्यो,
 महान दयाको सागर ठूलो 
शब्द यिनैमा लहराएथ्यो, 
भेष यसैले बलिको शेखी
 पवित्र पारी निठुराएथ्यो ।
 कालो बादलबाट खसेको 
 अन्धकारमा भित्र पसेको,
 ईश्वर हो कि भिखारी ?
 बोल्दछ ईश्वर हृदय घुसेका 
 घर, घर आँगन चारी
 बोल्दछ, आर्तध्वनिमा बोल्दछ
 करूणामृत दिल भारी ।
 युगयुगभरको आँसुहरूको
 सार अपार उतारी । 
 दु:खको दिलामा ईश्वर बोल्दछ
 अधर अनन्त उघारी ।
 माग्दछ करूणा भाइहरूमा 
 आई पृथिविवारि,
 माग्दछ भिक्षा ईश्वर मेरो
 आँगनको  एक भिखारी ?
संसार रुपी सुख स्वर्गभित्र,
रमें रमाएँ लिइ भित्र चित्र ।
सारा भयो त्यो मरुभूमि तुल्य, 
रातै परे झैं अब बुझ्छु बल्ल।
रहेछ संसार निशा समान, 
आएन ज्यूँदै रहँदा नि ज्ञान ।
आखिर रहेछ श्रीकृष्ण एक,
न भक्ति भो, ज्ञान, नभो विवेक ।
महामरुमा कण झैं म तातो, 
जलेर मर्दो बिन आश लाटो ।
सुकी रहेको तरु झैं छु खाली, 
चिताग्नि तापी जल डाल्न फाली । 
संस्कार आफ्नो सब नै गुमाएँ, 
म शून्यमा शून्य सरी बिलाएँ ।
जन्मेँ म यो स्वर्गविषे पलाएँ, 
आखीर भै खाक त्यसै बिलाएँ ।
गौंथली र देवकोटाको
एउटै गुँड छ ! एउटै गुण छ !
यस घाटमा क्या बाघ र पाठो पानी पिउँछ !
प्रकृति बसेर, दुइटैको दिल,
एक धागोमा सिउँछ, सिउँछ !
त्यो तर्सिन्न, म शङ्किन !
मध्यरातमा एक कोठामा
दुइटै जीवको जाग्ने निहुँ छ
तलतिर लागे यस संसारमा
आगो, आगो,
मास्तिर ज्यादा लागेदेखिन्
यशको चिसो हिउँ छ, हिउँ छ !
बीच बासो,
फ्यारफ्यार मध्यम,
रसले जिउँछ, रसले जिउँछ !
बिजुलीको तार लामो, मसिनो,
तानिएको हेर ! यहाँ छ !
तरङ्ग, लहर क्यै त्यसमा जिउँछ !
त्यसमा गौंथली रातमा रुँग्छ,
कविको मन पनि त्यस्तै उँग्छ !
स्वर्गले रोई हेरिरहेको
भिजेकी पृथिवी मनले सुँघ्छ !
दिनभर, दिनभर,
दिलले, साधन त्यस्तै हिलोमा
प्यारका एउटा महल बनाउन,
ठुँग्छ, ठुँग्छ !
सूनसानमा निशिको, सुत्दा
सारा संसार, जागी, जागी,
कल्पनाको आँखा उँग्छ !
सुहृद्मधु छन्, कविता, पोथी,
सँगकी ज्योति !
यस जगत्मा खँदिलो बासो
निम्ति, उनको ‘चिउँ’ छ ! ‘पिउँ’ छ !
मधुमास बिताउन नेपाल छान्यौं,
विवाहपछाडि,
स्वस्थ र अग्लो ठाउँ जुन छ ।
गौंथली र देवकोटाको
अध्यात्म मितेरी चुपचाप रुन्छ !
सृष्टिको हाम्रो पीडा देखी,
करुणादृग झैं तारामय नभ,
करयाइँबाट झ्यालमा चिहाई,
एक तारमा गुड्छ गुड्छ !
गौंथली र देवकोटाको
एउटै गुँड छ ! एउटै गुण छ !
वसन्त पछाडि लागी आयौं !
स्वपनाको फुल बिपना हुन्छ !
गौरी–शङ्कर गाना गायौं 
प्रकृति पुरुषको जुहारी परस्पर,
गाना जुन छ !
त्यो चुच्चाको, यस रसनाको,
गाउँदो रचना हाम्रो घर हो !
युगका बच्चा आँखा उघार्लान्,
हेर्दै पर हो !
दिनभर, दिनभर,
जगत्ले कुल्ची हिंड्ने हिलोमा,
हाम्रो नजर छ
त्यही हो हाम्रो घरको साधन !
यस्तो ईँट र यस्तो माटो, नेपालभर छ !
पृथिवीभर छ !
दिनभर, दिनभर, फ्यारफ्यार, भुर्भुर,
माटोको गन्ध नाकले सुँघ्छ !
स्वर्ग रोई, गीला, बनेका हिला चुचाले
उचाल्न खोजी ठुँग्छ, ठुँग्छ
गौंथली र देवकोटाको
एउटै गुँड छ ! एउटै गुण छ !
बच्चा काढी यस गुँडमा जब
तिनको पखेटा उम्रन्छ !
वनमा लगीकन तिनलाई उडाउन,
हाम्रो मीठो मनसूब छ !
त्यसपछि प्यारा, प्यारी हामी
कविकविताको गौंथली जोडी
उड्छ, उड्छ !
सागर–किनार पुग्छौं, फ्यारफ्यार
एक बार फर्की,
आँसुले हेर्न,
मानिसहरुको जङ्गल जुन छ !
डुब्छौं, दम्पति सागरमा तब,
सुखमा हाम्रो आत्मा बुड्छ !
प्रसव–वेदनाको यो सदनको
पीडा उड्छ !
गौंथली र देवकोटाको,
एउटै गुँड छ ! एउटै गुण छ !
सूर्यकी दुहिता ! चन्द्रकी भगिनी !
ए युवती ! गर स्नान !
अनार पालुवा लाल रहन्न
थाक्दछ बुलबुल गान !
समयले सुन्दर स्वपना सहन्न !
टुट्दछ रेशम तान !
यस पोकाम बिच्छी पस्छन्,
साँप हिलामा बस्छन् ।
मैला बेहोशीका क्षणमा
क्रूर जहरले डस्छन्
धोई राख्नुपर्दछ यस्तो
रातो रेशम थान !
अनन्त सम्झी मानव–जीवन
प्रलय भुल्दछौ हामी
क्षणका अन्धा दास बनीकन,
भ्रमका सुन्दर सदन बनाउन,
छौं नामी !
सूर्य पिताको मुखमा राहु छ !
किरणहरुमा बार !
हिउँ हुने शङ्का मातालाई छ ।
खण्डहरको दुःस्वप्न कडाले
झस्किरहेछ संसार !
जीवन–ज्योतिमा छाया पर्दछ,
किन बिरसौं ?
मत्र्यताको स्याउ रङ्गको
यस कायामा मृत्युको छाया
छोइरहेछ !
किन हरषौं ?
महाकालको दर्शन पायौं
ग्रास विषे !
छूत लाग्दछ पन्छीहरु लौ ?
क्या तरसे !
पृथिवीको हो यो गङ्गाजल !
स्नान गर !
चिसो छामोस् मूर्ख कलेवर !
सविता परका सविताको
भजन गर !
भूनिशाको यस छायामा
सूर्य बसे !
मत्र्यताको होश नराखे,
हृदय नधोए
यस्ता क्षणमा
साँप पसे !
बाग्मतीमा मध्याह्न
ग्रस्त महान् !
तर्सेकी चरी क्वै
गर्छ स्नान !
बैंशचुलीमा छाया छ !
यो हो हृदय पखाल्ने बेला !
आवान यो हो महाश्मशानको !
धोऊ, गङ्गाजलले सुन्दरी !
अल्पायु सुनौला चोला !
ग्रहण बुझेका स्नाताहरुको
हृदय पखाल्ने भू–जल छ !
अवनिपुष्पमा बादल छाया !
विश्वास किरणमा निर्मल छ !
दउगका तारा ! बाबा ! बाबा !
कलिला, उज्याला सुनगाभा !
पृथिवी झरेका स्वर्गका फूल !
हाय ! गयौ नि ! हाय ! निभ्यौ नि !
वायुयानको दुर्घटनामा, फुस्की सानो कील, चुकुल !
त्यो चुकुल हो ! विधिले ठोक्यो हाम्रा मुटुमा, हाम्रा मुटुमा !
जीवनभरको शूल, हरे ! जीवनभरको शूल !
वेदना भै, अतिशयिताले आफ्नै, मूक !
जीवन बन्दछ क्षण–क्षण सिङ्गो, क्षण–क्षण टुक !
सिङ्गो बन्दा सचेतता नै तर्सी उठ्छे निशासी !
टुक्रा बन्दा, कणी, कणी छौँ, ताता जलका,
मुटु–वासी !
दिइरहेछौँ अँजुली, पलपल !
स्वर्गमा तिम्रा कञ्चन आत्मालाई बाबा ! शान्ति मिलोस् !
नित्य, अटल !
वज्र चट्क्यो ! आगो सल्क्यो !
आशा–उपवन भयो सखाप !
भस्म ढेर भो कोमल कुड्मल
हरुको किरणमुखी, कलकल,
चञ्चल, सुगन्धी उछलाव !
ध्वस्त, ध्वस्त, प्रणष्ट भयो अशोकवनझैं जीवन हाय !
विस्फोटित विधु, प्रलायान्त, विखण्डित,
छरिई, खण्डहर पृथिवी जननी,
उर–दग्धाको कृष्ण सतहझैं
हरीतिमा–मृत अस्तित्व छ हाय !
कस्तो गरेछौँ अघि हा ! पाप !
विविध जुहारका धनी थियौँ जो
राजारानी रङ्क भयौँ !
तातो पानी, पङ्क भयौं !
राजसी ए ! पूलबारीका स्निग्ध हातका मृदुल सिहार !
सुकुमार !
दृग–किरण खुशिला !
प्राण–पवनका स्पर्श–हँसिला !
शवनम–रसिला !
उच्छाल–उज्याला, मन लहरीमा !
कोमल–दार !
घुँक्का, सम्झी, बिउँझी उठ्छन्,
यी वन गिरिले देख्न नपाउने,
स्फटिक तालले राख्न नपाउने,
दिनले फेरि देख्न नपाउने,
तिम्रो अकुटिल, देव–मुहार !
झलमल, झलमल स्मृतिको किनार !
अतट छ हाम्रो ! दुःखको यो
तूफान–विघूर्णित पारावार !
मुस्कानहरुझैं दृग–जलले
पोषिएका, कुड्मलले,
जल्नुपयो नि ! बाँच्छौ बोट
उल्टो विधिको हात हरे !
कम्र्मको खोट !
मातृभूमिमा चुम्दा, चुम्दै, स्वर्गले झिल्की बोलायो !
क्रुर स्वर्गले ! क्रुर स्वर्गले !
पृथ्वी, लायक छैनन्, तिम्रो
निम्ति, भनेको होला यो !
ठक्कर खाँदा, तस्र्यौ होला ! बष्र्यौ होला ! ए लाचार !
हाली अँगालो रोयौ होला, आत्ती, आत्ती,
पसिना–धार
क्रन्दी, देख्दा,
धूलो, बबन्डर हाहाकार !
‘आमा’ करायौ ?
वा, ‘हे भगवन् ! विश्वाधार !’
मृत्यु, कथाझैं दूर, कुइरोझैं,
आगोको ली भीषण मुख तब
पेट्रोल–टङ्गीबाट उठेर,
गज्र्यो होला, आखिरकार !
बाबा ! बाबा ! मुटुमा फुट्छ भक्कानो नि ! सम्झी सम्झी
तिम्रो दशा, सुकुमार !
काँढाले तक नकोरिएका, बालक, कोमल, हीनाधार
काल भनेको नसुनेका, कथा गुनेका,
पृथिवी दुःखी नचिनेका !
कमिलाका फुल चाँवल खाने, कोमल करले बिनेका !
कसरी सम्झौं ? मुटु फुट्छ !
पागल चिच्यावट उठ्छ !
अविरल धारा जल छुट्छ !
बाबा ! बाबा !
हावाहरुले, हुइँहुइँ गर्दा, तर्सन्थ्यौ !
लुटुक्क काखमा निहुरन्थ्यौ !
यस छातीमा बाहिरी जग नै, आँखा चिम्ली,
बिर्सन्थ्यो !
स्वपनामा पनि रुप भयानक,
देख्दा, तिमीहरु तर्सन्थ्यौ !
तिम्रा स्वपना मीठा पार्न,
हामी निशिमा चुम्बन दी, दी,
स्नेह अगाधले निहुरन्थ्यौ !
सुते, बराबर बिउँझन्थ्यौँ
खेल बीचमा, हलुका इच्छा कुँडिँदा तिमी जब
चिर्रन्थ्यौ !
हामी, मुटुमा थर्री, थर्री,
दगुरन्थ्यौँ !
चुपचाप कस्तो म्वाइँ दिन्थ्यौ ! लिन्थ्यौ !
बाबा ! बाबा !
हामी अभागीहरुको होश र सेवा पुगेन !
नत्र तिमी किन बिर्सन्थ्यौ ?
सम्झ्यौ मुमा वा ! सम्झ्यौ बुबा वा !
डग्दा डगमग जग–जग, देही
गर्दछ आमा–बाबु याद !
लाचारीमा अन्धताले राखिरहिथी,
बाबा ! बाबा !
बाबु र आमा, दुवै अभागी !
चिम्लनलाई आँखा विधिले,
झुठा आशाको दी नाद !
हा ! लाचारी हा ! लाचारी !
सर्वस्व दिनै पनि इच्छुकहरुको भारी !
लाचारी !
मानव–पितृको, यस पृथिवीमा, विधिका सामु
अत्याचारी !
कुन भाषाले गर्दछ जारी ? लाचारी !
रुन्छन् यहाँ ती, चिरिँदा, धाँजा,
कलेजा, कलेजा बटारी !
कँटिली छन् यी, मटिली छन् यी, हुँडिली छन् यी पृथिवी !
फूल झरेका थोत्रा रुखहरु रुँदै खडा छन् यिनमा,
वज्रपातका दुर्दिनमा !
पर्वत–छातीमा खत छन् बाबा !
घाउ घाउ छन् भूतलभर !
केवल जलले अविरल गाना गर्दछ खोँच बनाई !
नागिनीले उरमा डस्छे आकाश पिताको हाई !
निधार ठटाई, घोप्टी हेर्दछ जगलाई !
जलका आँखा, जलका आँखा मात्र जुझ्छन्
डबकाई !
प्राण रुन्छन् यिनका, मँडरी,
बालविहतझैं, क्रन्दनमा !
हावा यिनका यहाँ ई !
ज्वालामुखीका लाभामाथि, पृथिवी, ज्वलिता अन्तरमा,
हरीतिमाले मुहार सिँगार्छिन्,
फूल उमार्छिन् ! बाबा !
मृगशावक सब बाघ बिचेत छन्
लिँदा खुशीका उफ्राइ !
भीषण बघिनी विधिले
हाय ! चबाई तिमीलाई !
ए पेवुलका जल–बुलबुल, चाँदी–रसना चञ्चल !
बाफ भयौ !
वरदान बनीकन आएथ्यौ !
श्राप भएर गयौ !
हाय ! तिमीहरु आमा भएनौ !
हाय ! तिमीहरु बाबु भएनौ !
पितृवेदना, वियोगबीचमा,
सहने छैनौ, सहेनौ !
आँशुका घुट्का भाषाविनुका कहिल्यै पिएनौ !
पिएनौ !
आमाबाबु हुनको पीडा, स्नेहवेदना, नभको, भुको,
बुझेका थिएनौ, थिएनौ !
मुस्की नयाँमा ।
फुस्की बास्ना ।।
जिस्की हवामा ।
पृथिवीलाई सुख–उपवनझैं चहारी, विहारी तृप्त थिएनौ !
जादूजाली डाली जगमा, चिन्ता लेश लिएनौ !
इन्द्रेनीको राज्य भनीकन, कुलिश–सचेत रहेनौ !
नख चञ्चुलोहिता प्रकृति न देख्यौ, बाज न, गिद्ध न, बाघ न,
चील !
श्याल न, सर्पको विल !
प्रौढहरुको मम्र्माहत दृग जलको जहर पिएनौ !
बिपना, स्वपना सँगसँगै चाल्यौ !
तोतेली स्वर्गमा पृथ्वी ढाल्यौ !
शूल छिपाई मुस्किन लायौ हामीलाई !
सुख मान्न सिकायौ हामीलाई !
करको कोमल शीतलताले मलम लगायौ प्रौढहरुको
ब्रणलाई !
शान्ति बनायौ रणलाई !
आशावादी मरणहरुलाई !
तर हाय ! तिमी नै अन्तध्र्यान !
तारा–ज्यान !
काँप्दछ हाम्रो प्राण, काँप्दछन्
हाम्रा आशा, हाम्रा ज्ञान !
असह्य हुन्छिन् पृथिवी फेरि, अनल समान !
अनल समान !
पाएनौँ नि प्यार यथेष्ट गर्न तिमीकन,
रत्नहरु !
विफल भए सब शुरुदेखिका, प्राणहीन छन्
प्रयत्नहरु !
तर्साउने यो घर भो ठूलो आकाश छद !
छाया सारा,
मानिस, बस्ती, वस्तुहरु !
दुई आँखा छन्, नखलिस्तान, शेष रसका याद भल !
सन्नाटा अब गर्दछ बास,
जहाँ देवदूतको मीठो खलबल !
तस्वीरमा छौ !
एक छिनको तिम्रो जीवन झलकिन्छ !
निमेष जहाँ एक छायामाथि
उड्दा, उड्दै अडकिन्छ !
केवल गह यो डबकन्छ !
बोलन ! बोल ! मौन छिचोल !
मधुर अधर ती खोल
रोउन ! हाँसन ! चलन ! ए ! उछलन !
ढल्कन ! डोल !
पलक उचालन ! पलक ओरालन !
ताजूबीले चौडा आँखा पारन !
खोलन ! खोल !
अथवा रोउन, इच्छा कुण्ठित,
आँशु झार ए अनमोल !
तोते कुराले
कम्प अनिल अलि !
बदलन मुद्रा ! मुख खोल !
अनन्त निद्र आई छोपी
आह ! तिमीकन !
सुत्छौ निश्चल, शब्द न सुन्छौ !
सकल अबोल !
वेद स्नेहका ! सत्यका रक्षक !
जगताधार !
कोमलताका लताका पुष्प !
बिस्र्यौ आमा, बिस्र्यौ बाबु,
बिस्र्यौ संसार !
कोही बच्चा कराइरहेछ झप्रोमा त्यो नजीकमा !
सारा बच्चाहरुमा घुसीकन बोलिरहेछौ ए बाबा ?
बाँचिरहेका बच्चाहरुको सामूहिक एक आत्मा गर्छ,
“आमा–बाबु !” पुकारा !
एक झझल्को, एक छचल्को जलको,
आँखाको यो फाँद बनाई पृथिवी ढाक्ने
अरु बाबाका, अरु आमाका,
हृदयहरुमा हृदय घुसाई, हामीलाई,
गर्छ विचित्र, दिलामा सदृश,
अन्तिम एक इशारा !
आँखाका जल खोज्दैछन् अझ, ढुँढ्न तिमीहरु, झर्दै छन् !
बच्चा गुमेका आत्मा चरी दुई प्रश्नले जग भर्दै छन् !
रातका आँखा कोर्दै छन् !
पृथिवी हुन् यी कस्ती डल्ली ? के हो यो संसार ?
नाशपाती घुमाइरहेछन् ज्योतिहरुले किन यी हजार ?
कसरी आउँछ, कसरी हराउँछ,
मानव कोपिला, बास्नादार ?
आकाश बनाई ढकनी नीलो,
कसले छोप्दछ , किन संसार ?
छैनन् मरेका भनन ! ए तारा !
तिमीझैं सारा सुन्दर थिए !
ज्योतिका मीठा मन्दिर थिए !
छन्, छन्, ती छन् !
लुगा फुकाली, नाङ्गा हुन्छन् केवल !
शिशु–तारा–दल ती ! तारादल !
नन्दन घुम्छन् !
झिम्की, चम्की, साना, नाना ज्योतिका नाना लगाई,
अमर छुरछुर गर्छन् !
जलबिन्दु धराका, आपूपछिका, आपूतलका,
सम्झन्छन् !
के ती हामी दुःखीकन सम्झी
कहिल्यै रुन्छन् ?
होइन, होइन, ती नाताभन्दा ज्यादी पर छन्,
मुस्कन्छन् !
पृथिवीको यो बाफ हो जलको वातावरणमा केही दूर !
यी पग्लन्छन् ! यी पग्लन्छन् !
तर ती त्यसका माथि उठेका
सँग्लन्छन् !
स्वर्गका देउता, तिनका आँखाबाट झरेका,
सुखका कनिका टिप्दै जिउँछन् !
हामीहरुकन भेट दिनेछन् !
दिन्छन् !
थाहा छ तिनीकन, दुई मूर्ख परेवा
माऊ गुँडमा रुन्छन् !
चुम्बन फँकी भन्छन्, “न–रोओ !
तिम्रा पनि ता क्वै दिन छन् !
आमा–बाबु पनि त धराका
बादलपारि, आँधीपारि,
बच्चातिर, पछि उत्रन्छन् !”
यत्ति कल्पना, यत्ति भावना,
आशा हुन्छे,
बुझाउँछे मन !
शीघ्र देखियोस् लैजाने पाल, तरुणी निकट होस्,
रे प्रतिक्षण !
शेष समयको माग पुयाउन, भार वहनमा बस्छौँ !
अनि लहरी जब सन्चो होला,
बन्दरगाहको तल खस्छौँ !
भुलभुल आउँछ, भुलभुल आउँछ,
पानी मन यो,
अज्ञानी मन !
पानी मन यो, बूँदबूँदमा
कण, कण !
ज्वलनको सीमा नाघेका ती,
अम्लान वनतिर लागेका ती,
हाम्रा छैनन्, हाम्रा थिए जो,
विश्वम्भरको डर, यो गगनको विशालतामा,
चम्कन्छन् !
हरि र रमाले आँशु पुछेका !
नङ्गा आत्मा,
कुल्चिरहेका अमरवल्लीहरुका हाँगा
पातमा,
आँशु पुछीकन भेट्छन् !
“बाबा ! बाबा !” भन्दै उडौँला हामी आखिर !
भेट्न नबिर्स बाबा !
हृदय यहाँ बा बाबा ! बाबा ! काँढा उपरमा
लेट्छन् !
संसार रूपी सुख स्वर्गभित्र,
रमें रमाएँ लिइ भित्र चित्र ।
सारा भयो त्यो मरुभूभि तुल्य,
रातै परेझैं अब बुझ्छु बल्ल ।
रहेछ संसार निशा समान,
आएन ज्यूँदै रहँदा नि ज्ञान ।
आखीर श्रीकृष्ण रहेछ एक,
न भक्ति भो, ज्ञान, नभो विवेक ।
महामरुमा कण झैं म तातो,
जलेर मर्दो बिनु आश लाटो ।
सुकी रहेको तरु झैं छु खाली,
चिताग्नि तापी जल डाल्न फाली ।
संस्कार आफ्नो सब नै गुमाएँ,
म शून्यमा शून्य सरी बिलाएँ ।
जन्में म यो स्वर्गविषे पलाएँ,
आखीर भै खाक त्यसै बिलाएँ
प्रतिविम्बिँदी कटु जगत् कलिलो अमृतजलमा चोभी कलकल !
जादू झार्दी सब जलथल !
गोलवदन ! तिमी, दिन–सुकला जो, ज्योतिचदरले मुख ढाकी,
तुहिनाचलको चुली उपरमा निहुरी चियाउन आ’की !
देखी, पश्चिम आशाले दीप सुनौला निभा’की !
यथार्थताकी हे उपहासिनी ! ललितकलाकी धाई !
रससलिलाशय पारी फेरि नागह्रद यो, तुहिनकिनार,
माछो बन तँ सुनौला भन्छयौ ?
मुस्की, मलाई बोलाई ?
आदिकालको रसमा लग्छयौ ? केलि–कुतूहल बनाई ?
जादू जलपी हिउँका बार ?
अमरत्व दिंदी छौ दिवस दिवंगतकन पनि,
अझ चिरनूतन, जीवन ।
प्रकाश–तपस्विन ! सती तिमी के कञ्चन !
सान्ध्यद्धन्द्धमा ध्वानभिध जो महादानवसँग दुर्दान्त
हार दिवाकर, शहिद सुनौला,
सकल चराचर नाम बने जब, बलिदान पयोधिप्राणान्त ।
उरमा प्रेमालिङ्गनले तब सुस्त उठायो दिनेश सती ।
प्रेमामृतले जीवित पारी आफ्ना पकडमा मृत ती पति ।
तुषारस्तनी ए ! सजला ! शान्त !
दिन–मथनको गरलपानले छाती कलङ्कित सुन्दरी ! तिम्रो !
अमृत शेष भो संसार !
चन्दनशीतल शान्तिमहलको विभाविशिल्पित खुल्दछ द्धार !
स्वर्गको सन्चोको छ किनार श्रमले शिथिल पतबार !
स्वप्नकुञ्जका बास्ना सुमधुर मुसमुस चल्छन् विपनावार !
मस्ती खेल्छन् सुरेली तिम्रा कराली किरणमा पृथिवीवार !
जूनकीरी झिम्किन लाने नन्दनवनमा नीलाकार !
विश्रान्ति ओर्लिन् बादल–भुवामा भयाङ बनेको शैलकिनार !
कालो रेशम चोलि डाली,
जादूगर्नी, निद्रा जाली,
कालिकाठको डन्डा चाली, ओर्लिरहिछने मन्त्र प्रणाली
सम्झी सम्झी,
थोरै बिर्सी तिम्रा प्रभावले खालि !
उँग्दछ अनिल कुसुमदल माथि, फेर नफर्की, लट्ठ परी !
काँढा मर्छन् पृथ्वीका अब, फूल बन्दछ रातभरि !
श्रमको श्राप छ बरमा परिणत !
भू छन् स्वर्ग अपेक्षा उन्नत !
धमिला जलमा संलग्नजस्ती मानवजीवनमा आयो !
एकलासकी रानी ! उदायो !
बजाइरहिछौ मानो तिमीले
अश्रुर–झङ्कृत मधु बेला ?
मौनी धवल हिमाल–समाधि भित्र फुरेकी ज्योतिसरि,
विष्णुवदनकी छवि मधुरी !
मृत्युभन्दा परतिर लग्ने तिम्रो मोहन, मृदु मुसकान !
औषधिका बिरुवा छछयौं रसले भिजाई
हिमालभरि !
ज्वर जजैर यो जगमा दी अमृतमय वरदान !
अमृतवनकी मालिनी, मुस्क !
संसार निदाउँछ निर्भयतामा मृत्युलोकमा सुधा स्वपनी !
तिम्रो छहारीमनि !
चिन्ता हुन्छन् सब सुनसान !
उपल उज्याला पुलकी पलपल,
फूल बनाई, तिनका मुटुमा दिन्छयौ बुलबुल !
शैलकराली नेपालीमा कहिले देखें
स्वप्न–सोपान रचिरहेकी,
करले कलकल !
देखिनँ यस्ती राम्री कहिल्यै,
फुल्दी धरामा हाँस्दी कोमल !
कोमल खिलखिल !
यात्री बनाउँछयौ मानव–आत्मा,
रसको सुदूर क्वै तीर्थतिर !
कविको हृदय दुगुर्दछ फेरि,
अतीत युगका, आँसुहरुले प्यार फुलेका कुञ्जनिर !
अनङ्गसुतको स्वपना देखी उषामा स्तन चढ्छने, झर्छन् !
यथाथइलाई, प्यारकी देही, स्वपनाबीच निचोर्छिन् !
तिम्रा किरण जब मुखमा पर्छन् !
एक समरको कालो चदरको लामो फेर लतारी,
उनका सँगमा हेलेन दुगुर्छिन्,
बादलमा !
बादलस्पर्शी बुर्जाहरुमा अनुपम, अनुपम, विन्दुदृशी
तारा गन्दै, मधुर वेदना, गीतमा झर्छन्,
उडुमालाझैं लच्की, टुट्दै,
बरबरमा !
होला तिनका छायाँ परेको, कतिका उरमा,
घर, घरमा !
किनकि तिमी छौ प्यास जगाउँदी,
प्रेमकी रानी,
कथाकी खानी,
भाव उछाल्दी, सागरजस्तो,
सुन्दरमा !
सुन्दर, सुखकर उपहास सिकाऊ कुटीहरुकन साना ।
जलप परालका छाना !
मलम तिमी ए ! गिरिब्रणकी
विजय तिमी ए ! दिन–रणकी !
दरिद्रताको सिंगार मुहार ! खुश पार !
समानताको तन्त्र फिंजार !
रङ्कहरुकन राजकुमारीहरुका सपना देऊ ।
दिनको खील झिकी लेऊ !
गरीबहरुको दरबार रच !
भविष्यको स्वयं फोटो खिच !
इच्छावरदे ! शूल फूल छन् तिम्रा सुन्दर शाासनमा !
आधा जीवन वैकुण्ठ बनाई, विराज स्वप्नका आसनमा ।
सुखकी ए हाँस्दी गजूर !
कसको अब ए कसमा उजूर ?
अद्भुतताकी अप्सरा तिमी ! केश बदल्न सिपालु !
विविधकलामा चालू !
कहिले घूंघटपट– अभिरामा !
बादलवनका पुष्पलतामा, देखें मैले तिमीलाई !
कहिले, अहिले जस्तै फेरि,
बेहोशीझैं वदनखुला, सुस्त चलेकी मुसकाई !
लुक्छयौ कहिले नीलोत्पलको विशाल दलमा भित्र घुसी !
शीत विन्दुको झूल कसी !
फूलसँगमा प्यार कथाका पाना मृदुल फुहेर,
पढिरहन्छयौ राति कहिले,
निश्चल, नुहेर !
कहिले दुगुर्दी देखें तिमीकन, हतपत खूब भएर !
कहिले देखें जलक्रीडामा–
अमृतसिन्धुमा विश्वकी छायाँ ए रजनी !
यथार्थभन्दा तिमी छौ धनी !
कला–जगत्झै सुन्दर बन्छिन्
अवनी !
मेरा पनि छन् उपासनाका हिउँका चुली,
हिमगिरिवन !
अमृत सिंची, औषधि बिरुवा भरभर फुलाऊ
जगतज्वरका ताप निवारक,
कान्त सुमन !
शैशवदेखिन् कर फैलाई माग्थें तिमीकन,
स्वर्गकी फूल !
दृगले पिइयौ, मुटुमा लिइयौ
सिंच सुधाले भावका मूल !
प्रलङ्कर शङ्कर–शिरको धूमिल जटाको उच्छाल,
प्रलयको छ पताका मेरो उडान, पागल उत्ताल,
मुस्कन्छु झलझल भीषण निजी शोभाले प्रसन्न नारी,
सगर सागर सोहोरी सन्कें, भँवरी परेर भारी
उग्रलाई अभिसारी,
गाउँदछु, पागल वेदना हाँसी, फोहोर हावाको बेताल !
विषमको खाडी जन्मस्थल मेरो, रोएर जन्मेथें हूँ, हूँ,
ध्वंसिनी दूत्तिका विधिको बनें, दर्दको आत्मा के कहूँ,
पखेरु नागलाई कोर्रा दी हाँक्नु विकास–आकाश–पथ,
क्रोधको दिव्य सुषमा मेरो, वेगको आत्मा नै रथ ।
रोएकी सृष्टिकी रु हूँ
नाश र निर्माण चक्रका मेरा बाफका उठ्दछन् धूलि,
नागिनी झिल्का झिल्केर ठुँग्छन् निशाका उरमा, दी शूली ।
चीत्कारी उठ्छ अँध्यारो बाक्लो, प्रलय चाख्दछ एकबार,
अन्त र आदि, शून्य र सृष्टि,
लुका र मारी खेल्दछन्, क्षण–क्षण झल्केर, निभेर संसार
नृसिंह–भ्रुकी खुम्चाझैं वाष्पिल गरादार घनकी घारी ।
जसको नाच तूफान वर्षा, त्यही हो मेरो खेलको बारी ।
शिखरसिंह गर्जन्छन् तोड्न अँधेरी युगका कारा
दिनको स्वर्णिम शहीदी च्यानमा वर्षन्छन् जल भै तारा
जराको वैरी, बढार्छु बैरी सडल दलको देश ।
सङ्क्रान्ति ज्वर हूँ प्रकृतिको जो बर्बर छु किटेर दाह्रा ।
कन्दरा–नूपुर वनकाली छमछम, भूर्भुवः स्व को ताली,
भँवरी धूलि मिल्केको सारी,
बहुलाही बनी गीत गाउँछु फाँडी सृष्टिको पाकेको बाली,
लङकामा नाचें, भारतमा नाचें, समर–प्राङ्गण मेरो ।
ध्वंसका सारा श्रृगाल गाउँछन् लप्काउँदा लागाको फेरो ।
म नीलकाली, रक्तिम जिह्वा, म चिरभोकी र प्यासी,
म चिरलाञ्छित मानवताको ज्वलनको तुमुल राशि,
भीषण सुन्दरी शिवका उरमा अधीर पद छन् चञ्चल ।
विधिको बाणको वेग छ, मेरो नृत्यमा पृथिवी ढलमल !
सागर–शेष–फणालाई ठाडो पारेर गाउँछु घोर
उत्ताल उराल, प्रलय–सुरले, असि ली बिजुली–डोर !
सत्यलाई गर्छु अभिषेक भूमा, स्वर्गका झारीका जले,
म नारसिंही शक्तिको माऊ युग–निशा हाँक्दछु बलले,
चण्डीझैं जन्जीर चट्याङ्ग भाँची फुहुन्छ सिंहको वाहन,
त्यो पशुराज जो मेरो कोपले कल्पेथ्यो दण्डको साधन ।
म उग्र शिव, म भीम सत्य, भयङ्कर सुन्दरकी देही
कान्तार–सङ्गीत, समर–मन्दिर शक्तिकी अधरकी फेन,
म वायुवादी, खलबल प्राणहरुको भँवरी केही,
कालको बाली–काटनी साकार, ऋतको अन्तको देन ।
पल्लव–शिशुको केलिको आली ढुक्कुरको प्यारको न्यानु,
तूफानी छालले मुक्ताको शिल्प, पाठालाई आमाको न्यानु ।
स्वर्गको पटको पखाल्नी केवल, कोयली–वाणीको निर्बन्ध,
धोबिनी केवल धराको, कुसुम–उरको विन्दुको सुगन्ध !
सत्यका युगमा सपनेर सुत्छु, कलिमा बिउँझेर खेली ।
सिकाउँछु केवल चित्रान प्रभात उषालाई जो मेरी चेली ।
चिथरो मेरो पछयौरामा, सन्तुलित सुधांशु–ज्योति,
विषम दारी, बन्धन फारी
निदाउँछु नीरव कन्दराभित्र,
मुस्केर स्वप्न–संसारमा छामी सुनझुल्के प्रभातको नाडी 
मालिक मानिस ! ही ही हः !
ही ही ह हः ! ही ही हः ! 
ईश्वरसँग के मैले मागें बुद्धिको निट्ठुर खर वरदान ?
बुद्धि जो गुन्दछ, बाँड्दछ, बुन्दछ
फेल्दछ, जेल्दछ, हान्दछ, ठेल्दछ,
फेरि रोप्दछ, फेरि उखेल्दछ ?
बुद्धिको बलियो कमजोरी, तपाईंहरुको बोक्रे शान ?
प्रकृति नउत्रने ठेलमठेला ठेली निकाल्नोस् पढ्नोस् ल,
संसार धुँधला छायामा,
क, ख, ग, घ, ट, ठ, ड, !
मालिक मानिस ! ही ही हः !
घाँस बनाउन घाँसको बीउ नै नभई, तपाईको शक्ति छ !
मालिक मानिस ! ही ही हः !
बुझ्नुभयो को गर्दछ के, के पर्दापछाडि, किन कसरी ?
यसमा मालिक क्या मसरी !
बुद्धिमत्ता व्यङ्ग्य भनीकन
बुझ्दछ पशुको जगत्, हरि !
कुन कविता हो हृदयस्पर्शी, गर्दभ–अवयव–हर्ष–लहर ?
छन्द–सिहर !
घँस्याइलो यो चउर हुँदामा, न्यानो घामले उज्ज्वल प्रहर ?
अथवा तपाईको मसीको लहर ?
कृत्रिम बुट्टा कागजभर ?
कोखा कुत्कुती लाग्छ अँ !
मालिक मानिस ! ही ही हः !
काम–बुभुक्षा तत्व अगाडि चार वेदको के माने ?
जूनकीरीको पुच्छर ! झिल्को,
लोखर्केको सुपारी ।
यत्ति बुझे ता बुझियो सारा,
किन यी अडकन भकारी ?
तरङ्ग मेरा पनि छन् मालिक ! रङ्गी–बिरङ्गी भारी,
तर म बोल्दिनँ, लेख्दिनँ, पोख्दिनँ,
तपाईहरुझैं डकारी ।
हेर हेर ती क्रूर भयानक
मुण्ठमाला रे मूर्तिहरु !
जननी बालक रेट पिउँदी !
हात्तीदेवका सूँडहरु !
मेरो ईश्वर घाँस मुनाझैं दुधिलो कलिलो गुलियो छः
सर्वव्यापक कहिल्यै नमर्ने,
फेरि उम्रने बलियो छ !
तर रे तपाईको ! कछुवा, वराह, सिंह हेर ! जो मनमा छ !
उकुसमुकुस भो पेटको तह !
मालिक मानिस ! ही ही हः !
यौन–पूजामा, भू–पूजामा केही झल्केथ्यो, केही ल !
मालिक मानिस ! ही ही हः !
ज्ञानको तरुको निषिद्ध फल के काल–व्यालले चाख्न लगायो ?
बाबा आदम ! त्यसको कस्तो रस आयो ?
पृथ्वी–पतन औ भीषण श्राप  खाएस् भालको पसिनाले र् ! 
खच्चुङ ! जुृग जुग काँढा कुल्ची,
वाह ! हलीको ह, ह, ह !
जल्दा मगजले बिन बिन दाना–घोरिउ लाटो–कोसेरोझैं
हिसाब गरे सब के रैछ !
मेरो कहाँ गो  माले ह !  ? ईश्वर ज्यापु, मालिक म !
अन्तः करणको नाटीकुटीमा
धर्मले आफै उल्टी खस रे स्वभाव निर्मित्त निज रौरव !
ल ! ल ! ल !
ज्ञान अज्ञान कुन ठूलो हँ !
मालिक मानिस ! ही ही हः !
नब्बे सालले के बतलायो, वास्तुकलाको देख्यौ धराप ?
वेदको पाले बाहुन राख्यौ, देख्यो समाजै सडेदो पाप ?
तासघरमा फू फू हावा, सड्दा, झूठा सब दावा
स्वर्ग कल्पियौ नरक बनायौ,
कमसेकम ता गर्दभ जाति बीच पृथिवीमा त छ !
अणुबम बनाई हामी बुजु्रग पशु पनि मार्ने सुर के छ ?
झूठा–शानी ए ज्याक्–ड ?
घाम र हावा कपडा हाम्रो, तिम्रो शरीरमा काँढा ल !
प्रकृतानन्दी तारस्वरमा, सच्चा कलाको मर्मज्ञ,
बोल्छु गधा म फुइँ नझिक ?
हामी गधाको बुद्धि सिक !
गिर्न उडेथ्यौ यसरी ल !
मालिक मानिस ! ही ! ही ! ह !
ही ही हः हः ! ही ही हः  !
जरुर साथी म पागल !
यस्तै छ मेरो हाल ।
म शब्दलाई देख्दछु !
दृश्यलाई सुन्दछु !
बासनालाई संबाद लिन्छु ।
आकाशभन्दा पातालका कुरालाई छुन्छु ।
ती कुरा,
जसको अस्तित्व लोक मान्दैंन
जसको आकार संसार जान्दैन !
म देख्दछु, ढुङ्गालाई फूल !
जब, जलकिनारका जल चिप्ला ती,
कोमलाकार, पाषाण,
चाँदनीमा,
स्वर्गकी जादूगर्नी मतिर हाँस्दा,
पत्रिएर, नर्मिएर, झल्किएर,
बल्किएर, उठ्दछन् मूक पागलझैँ,
फूलझैँ एक किसिमका चकोर फूल !
म बोल्दछु तिनसँग, जस्तो बोल्दछन् ती मसँग
एक भाषा, साथी !
जो लेखिन्न, छापिन्न, बोलिन्न, बुझाइन्न, सुनाइन्न ।
जुनेली गङ्गाकिनार छाल आउँछ तिनको भाषा
साथी ! छाल छाल !
जरुर साथी म पागल !
यस्तै छ मेरो हाल !
तिमी चतुर छौ, वाचाल !
तिम्रो शुद्ध गणित सूत्र हरहमेशा चलिरहेको छ
मेरो गणितमा एकबाट एक झिके
एकै बाँकी रहन्छ !
तिमी पाँच इन्द्रियले काम गर्छौ,
म छैटौँले !
तिम्रो गिदी छ साथी !
मेरो मुटु ।
तिमी गुलाफलाई गुलाफ सिवाय देख्न सक्तैनौ,
म उसमा हेलेन र पद्मिनी पाउँछु,
तिमी बलिया गद्य छौ !
म तरल पद्य छु !
तिमी जम्दछौ जब म पग्लन्छु,
तिमी सँग्लन्छौ जब म धमिलो बन्छु,
र ठीक त्यसैका उल्टो !
तिम्रो संसार ठोस छ ।
मेरो बाफ !
तिम्रो बाक्लो, मेरो पातलो !
तिमी ढुङ्गालाई वस्तु ठान्दछौ,
ठोस कठोरता तिम्रो यथार्थ छ ।
म सपनालाई समात्न खोज्दछु,
जस्तो तिमी, त्यो चिसो, मीठो अक्षर काटेको
पान्ढीकीको बाटुलो सत्यलाई !
मेरो छ वेग काँडाको साथी !
तिम्रो सुनको र हीराको !
तिमी पहाडलाई लाटा भन्दछौ,
म भन्छु वाचाल ।
जरुर साथी ।
मेरो एक नशा ढिलो छ ।
यस्तै छ मेरो हाल !
एक छिनको तरङ्ग भनूँ कि ?
चाख लिनेले मार सुनूँ कि ?
किनकि ,
कानेखुशीको एक कुरो हो !
लहड चरो हो !
एक तरङ्ग !
सनकी !
ठोस जमीनमा उभ्भिरहेथेँ ।
चट् अल्प्यो !
खँदिलो सारा शून्य भएछ !
अगाध भास पो, अनिर्वचनीय,
झट् झल्क्यो !
खसिरहेथें, खसिरहेथें,
स्वार ! स्वार ! !
रिक्ततामा झारिरहेथें !
नष्टाकार !
बेपिँध शुन्यको पिँधनिर
अन्धकार !
नीलो कालो जीव तर्सियो ।
“नभवेयं !”
आत्मनाशको त्रास वर्षियो ।
एक झमटमा, सोधी,
“शुन्यो हं ?”
मभित्रको क्यै खँदिलो बोल्थ्यो ।
“छु नि छु !”
एक निमेषमै यो सब अनुभव,
गुज्रयो, उहू !
अन्तिम घिरघिरको अनुभवझै
अनन्त पतन दशामा,
के के अनौठा बोली निक्ल्यो,
आफु बिलाउँदो सम्झाउँदो,
“आम्मा !”
भारद्धाज ऋषिको आत्मा,
मानो, अचम्म
अगाध भाषमा झर्दै बोल्यो,
हठ–तपले
“ब्रह्म !”
यति कुरो हो ! लाजै लाग्दो !
कस्तो ह कि ?
सुतिरहेको बेला खस्दा,
झस्की, शरीरमा होश क्यै पस्दा,
तपाईलाई पनि क्यै कहिल्यै,
यस्तो भयो कि ?
जी ?
तीते पाती बटुलन जाती,
माकुरजाली ल्याउन काती,
डाकन भ्याक्ते कोरस ताँती,
धापहरुको बालन बाती ।
छेपाराका रङ्गहरु ल्याओ !
चीलहरुका पङ्खा चलायो !
गन्धे झारका बालन धूप,
वेदी भरभर गोबर लेप,
ढयावर, ढयाङ्ग्रो टिनको ठटाओ !
दुनियाँ सारा पूजन आयो !
शण्डेश्वरको पर्व छ आज,
यस युगदिलमा उनको राज ।
टाउको उनको वज्र चटान,
मस्तिष्क अणु, अणु जल्दो मुहान ।
शास्त्रालङ्कृत चण्ड मुशण्ड,
हनुवा, हाँका उनको मुण्ड,
पुच्छर बेर्दछ भूतले फन्को,
झटार्छ जगत् यदि माखा झन्क्यो,
तोपहरुको ढ्वाँढ्वाँकार
उनकै गुँज्दो गुफा ओडार
कालो ध्वजा छ जूरो उँचा,
आज छ गर्नु उनको पूजा,
फलामहरुको मसल छ उनको,
मूर्ति बनाऔँ तर सब सुनको ।
रुपियाँको एक मन्दिर ढालौँ,
नोटहरुका लहरा हालौँ,
विज्ञापनका कागज डालौँ,
रङ्ग चडकारा सारा उज्यालौँ ।
बन्दूकहरुको बनाऔँ बार ।
बुट्टा सिंगारौँ नव तरबार,
तोपहरुका मञ्च उचालौँ,
युरेनियमका ज्वाला ज्वालौँ,
हो विजयले देऔँ सलाम !
रणबिकुलले घोषी नाम,
गोलीहरुका पूल बरषाऔँ
लोहित झन्डा फहरन जाऔँ
गन्धक धूवाँ छाना छाऔँ,
कोलाहलका स्तुतिहरु गाऔँ !
शान्तिसुरक्षा बम् पडकाऔँ !
पृथिवी काँप्ने पर्व मचाऔँ !
मध्यपूर्वका तेल जलाऔँ !
द्धीप विविधका फलपूल ल्याऔँ !
आजादीको एफिजी जलाऔँ !
लामखुट्टेका कोरस गाऔँ !
गरम पसीना जल ली चढाऔँ !
सभ्यताको अन्त्येष्टि मनाऔँ !
अन्नहरु सब होमौँ ढेर,
तन्त्र मुनाफा अक्षर देर ।
पसले संस्कृति जगमा फिँजाऔँ,
शण्डेश्वरको पर्व मनाऔँ !
दिनकरको बीउ झन्डै उम्यो
मिरिमिरि–माटो फारी, दृश्य
बदली निशिभर गाइरहिथिन्
प्रकृति, तिनले रोपिन् अवश्य !
हेर ! टुसाई आउँछ कलिलो,
लाल पत्ती ली दुई बादल !
मानो लुँडेका बीज पलाउँदा
हात ठटाउँदा खुशी बालकदल,
जस्तो मेरो, पन्छी, पशुको,
उफ्यो दिल दिल !
फुल्दछ, फुल्दछ ढकमक बन्दै
रातो–पहेंलो
यसका सुगन्ध मशीहा चोर्छन्
सुँघिरहेछु
गरिरहेछु चोर्ने मेलो !
यसको केशर पर्दछ चुली
पन्छी चुम्छन्
पर्वतमुनिले मन्त्र सुनीकन,
यसको रहस्य,
भूर्भुव स्वः भूर्भुव स्वः
तिनका आँगमा
बिरुवा उँग्छन् ।
यो रोप्ने को ? यो रोप्ने को ?
जोडाजोडी ?
कस्ती राम्री होलिन् तिनी औ
कस्तो सुन्दर तिनको प्रेमी !
कल्पिरहेछु ताना छोडी !
भावहरुका उब्जिरहेछन् हरिया शस्य
गाई एउटा मन्त्र, रहस्य !
भूर्भुव स्वः भूर्भुव स्वः
जप्छ दुभो पनि यही गायत्री
सजल र सिरसिर,
दिलले अवश्य !
गोली हो यो गोली हो,
काननेर गाउँछ सुइँय ! रणको बोली हो
आजको यो निम्ता भाइ !
बल्दो भोलि हो !
चण्डीको यो गिडगिडी, रुद्रको यो तान
ध्वनिले डाक्छ ध्वनिको ढेर, मुग्ध आज प्राण !
जीतहारको छ आज द्धन्द्ध नृत्य, द्धन्द्ध नृत्य,
हेर ! हेर !
लाल आज उग्र लाग,
सम छ बलिदान !
प्रलय डमरु बज्छ डिमडिम,
खुल्छ रुद्रधाम !
गोलीसाथ बोल्छ गोली,
के छ भोलि हो ?
आउँदा युगको गान हो यो,
राग होली हो !
भेटे यसले देउता पार्छ, छलिए दिन्छ राज !
यसले जिउन, अमृत पिउन, लाउन देवताज !
काननेर गाउँछ सुइँय !
आत्मा नै उडाउँछ हुइयँ !
पुरुखाहरुको माझ !
छातीले धकेले स्वर्ग
पीठले पिछोले नर्क,
केवल मुटुको जाँच !
भूचरी या नभचरी, दुईमा एक आज !
जो अमूल्य मिल्छ भाइ ! ज्यान मारेनी हो !
छायाबाट तर्सिएका, मायाबाट पर्सिएका
खुम्चिए, डरे !
कालले घिसार्छ बोको, कालले घिसार्छ बोको,
फेरि त्यो भरे !
शहीदलाई खोज के छ ? वीरलाई मोज के छ ?
बोक्रो यो झरे ?
गुदी देखाउँला नेपालीको, गुदी देखाउँला नेपालीको,
मातृदूध रे !
कालसाहू ऋण तिरेर प्वाँखजस्तो हलुका बन्दा घट्छ के भरे ?
एक लहर चिडिया उड्लान्, प्रातः बोली हो !
मानवको यो स्वर्गतर्फ एक टोली हो !
सबको भाइ, मेरो भाइ,
सबकी बहिनी, मेरी बहिनी,
सबको घर हो मेरो घर !
यत्ति राखौं मनमा सबले,
एक्लिँदैनौ केको डर
गै बसौँला सबका छानामनि रे एक जहाज बनी,
पूजाकोठा भर !
बादलको त्यो ढोकाभित्र हेर ! घाम छ, घाम छ, घाम छ,
शङ्का छैन, डर !
स्वप्नमा घुसौँला हामी, यादमा बोलौँला हामी,
नेपालीको कान छ ! जान्छ
वाचाल हाम्रो स्वर !
माटी चोली फ्याँकी लाउनु सुनकी चोली हो !
लहडदास, कीर्तिप्यास
सर्पले हान्या होइन यो त !
तार तान्या होइन यो त !
यो त देखाएको नर !
यो त रेटिएकाहरुको आत्मा बिउँझ्या, आत्मा जाग्या,
विधिको अचूक सर !
बीउ फुटेको, मृत् टुटेको
उबजनी अमर !
मूर्छाबाट बिउँती चल्नेहरुको बोली हो !
दालभात दालभात गाँसबास !
नेपालीको नाङ्गो जीउमा केवल एक कपास !
मानव–हक औ मानव–आस !
यही कदम हो, यही कदम हो, यही कदम हो,
भोकको दम हो,
प्यासको वेग हो !
मानवताको द्धार घचघच, एक ढयाङ्ग, एक ढम्म हो !
बोल्छ प्राण–नलीको भेरी,
कुइरो नाश ! कुइरो नाश ! एक नयाँ प्रकाश !
वेदनाको ज्वाला मुख हो, न्याय बोली हो !
आँखाको यो दोष होला
अन्धतासँग रोष रोला
बम्किएको होश होला
दीर्घ नींदको बलि !
हिउँमा पाइला, झारमा पाइला, तीरमा पाइला !
नाङ्गा हड्डी क्रूर भाइ ला !
यो युवकको अञ्जुली !
जो जिएथे, जो मरेनन्, रातमा बोली हो !
क्याँग ती बूटले खान्थी
काँढा झाँग ती, बालू ढयाँग ती !
हाइ लडे, मर्काई आँग ली !
तिनको लाल छाप हेर !
फेर्छ पृथ्वी भोलि हो !
व्यर्थ हुन्न ! चल अगाडि !
बाढी, बाढी !
एक रोज होला फेरि नेपालीको यो आकाश
छयाँगछयाँगती !
युगले फेर्ला चोली हो !
कदम कदम हो, क्रान्ति, क्रान्ति
राष्ट्र शान्ति ! राष्ट्र शान्ति !
यी किरण फुटेर मेट्छन् भूतभ्रान्ति भूतभ्रान्ति !
फेर्ने चोली हो !
तारालाई बाटो लाउने, दिल उदाउने
न्यायशील !
छौ कि भूमा ? छौ भुवनमा ? छौ कि स्वरमा ?
लेऊ यो अपिल !
हकको शिशा छिन्नेमाथि !
मानवलाई किन्नेमाथि
हेर आँशु–झील !
आमा भोकी, बाटो रोकी, कोही हिँडयो कि !
सुन्निएका डील ?
ती रुलाउने, ती गिज्याउने, ती भिजाउने
–लाई गिद्ध–चील !
आज तय होस्, आज तय होस्, आज तय होस्,
हकको टोली हो !
पाठो छिर्केको बिहान छ !
यो रगतले रात जान्छ !
कुम्भकर्ण माटो खान्छ !
रावण जा !
जिन्दगी !
तेल ढली, औ तेल जली !
बन्दछन् दीपावली !
सारा शिखर देशका जल्छन् भोलि हो !
सनसनी आनन्द कसको ?
वीररसको !
ज्यानको दाता उही,
ज्यान उसको
भेडा मर्छ घाँसमाथि, जिन्दगी नै रोग उसको !
अब नृसिंह गर्जिदो छ, खम्बा फोरी दीर्घ युगको,
दैत्य झस्क्यो ! दैत्य झस्क्यो
साध नरको चोली हो !
आयो मजा क्यै ? वीरहरु हो !
काल कुश्ती ?
भोलि क्या कहानी भन्लान्
हरिया बस्ती !
गोली हो यो !
दासदलको अन्त्य बोली !
अन्त्य बोली हो !
एकलटी शक्ति रुन्छे, लोहा बिन्दु धोली हो !
भीम भाइ हो ! भीम भाइ हो ! भीम भाइ हो !
दाह्रा फर्रे !
काँधले धकेल्छौं पर्वत,
यो उखाड्छौं, यो उकेल्छौं
ढुङ्गा पर्रे !
दाना, दाना, पुरुखा झिल्के, पुरुखा झिल्के
जनको राज ! जनको राज !
या त भोलि या त आज !
पन्छी हो ! पन्छी हो !
हुर्रे ! हुर्रे !
आयो आज अन्तरात्मा दुष्टताको पोली हो !
बढ अगाडि, बढ अगाडि, बढ अगाडि !
निराश ताडी, आश छाडी,
बाढी ! बाढी !
काँढा गिज्याई, कुल्ची झाडी,
मानवको यो झन्डा पछाडि !
एक वीर, एक बज्र, चट्क बोली हो !
के दधीचि केही बुझ्यौ त ?
हड्डी चट्की
बाजलाई चोक्टा दिनुको
के त आज शौक भड्की ?
थर्र संसार पार्नु के यो
हाम्रो थोरै शान हो ?
मानिस पड्की, वायु रड्की, पृथ्वी गड्की,
वज्रको यो गान हो !
भोलि नेपाल आँखा मिच्ला
बिउँझी आँखा खोली हो !
गाउँछ गोली गोली जो !
स्वागतको बोली हो !
क्यै न बोले बाह्रमासे
फुल नित्य भोलि हो !
बोल्न पाए जनतन्त्र
धूवाँ फाट्दा खार छाड्दा
रुद्ध कण्ठ खोली हो !
गोली हो यो गोली हो !
तिनका मर्लान्,
असिना पर्लान्, पग्ली झर्लान् !
हाम्रा चाहिं जुगजुगलाई
गाइरहलान् होली हो !
के यी ताराहरु हुन् सारा अश्रुबिन्दुका रे जीवन ?
फीका एक अँध्यारोभित्र, सुन्दर कोही
सम्झी जल्छन्,
ढल्छन् ?
के यसैले विश्व–धनी ?
सोध्छिन् उरमा शान्ति खसाली,
अवनी !
अपूर्व राम्री ए सुकुमारी ! तल फर्केकी मीठी जून !
प्यास पहेंली देखिन्छयौ किन ?
विषाद–वदनी सुन्दरतासरि !
हृदय लिईकन चल्दछ कुन ,
के यो तृष्णाकै हो मोहनी ?
तिम्रो पनि ?
कलिलो, पीलो, रसिलो, हिसिलो,
केही आँशु–हँसिलो, यो नीलोमा,
अविश्लेष्य यो शोभा के
मुटु हो सतृष्ण विषाद ?
जल्ले तिमी छौ धनी ?
आउँछ याद !
ग्रीसी पर्वतमाथि सुतेको
एक युवाको माल
देखी, मुग्धा, विह्वल बनिथ्यौ
कोही काल !
सुन्दरताको सुन्दरता हो
आपूभन्दा परको प्यास !
शायद त्यसैले अपूर्व तिमी छौ !
सुषमा ! मृदुल, उदास !
जलभुवामा पथमा चल्नु,
विहाग–रागमा अश्रुत झुल्नु,
विरह–व्यथाझैँ मुस्की जल्नु,
एकलासमा डुल्नु !
पीयूषमुखी !
तिम्रो यस्तो बानीले नै
रानी !
चकित जगत्ले सोध्छ, “त्यहाँ के
बस्छ लुकी ?”
अम्बरभित्र अम्बर हुन्छ,
सुन्दर पनि के तिमीतिर रुन्छ ?
यस्ती जगबकी तिमी अहो !
कस्तो कल्पिनसक्नु सुन्दर
होला त्यो ?
राम्रो सम्झी हामी रुन्छौँ
अवनीमा !
हाम्रा कणझैं देख्छौ तारा,
प्यासको भाषा पढिरहेछौँ,
पीयूष मानी,
रजनीमा !
तर यो संसार मजा छ !
तर यो संसार मजा छ !
यस्तै ! यस्तै !
यो बुलबुलको हो रात !
चौबीस घण्टा ! चौबीस घण्टा !
मान्छे किन भो टिन झैँ खोक्रो ?
केवल काँचुली ? केवल बोक्रो ?
वीणा जीवन उसले बुझेन,
सुरसा सङ्गीत एक बजेन,
हजार हवाले तारै टुक्रयो ।
मानवताको मुटु तुम्बा,
गुँज्नैपर्दछ सुरले गम्म,
मानिसप्रति भै मानिस आफु,
बज्नै पर्दछ लयमा झुन्न !!
कुइराहरुले तन्त्री बिग्यो,
भाइ स्वरले भाइ ठक्रयो !
मानवताप्रति मानवको ध्वनि
सागरप्रतिको जलकण प्रतिध्वनि,
जातिप्रतिको लयको रुनझुनि,
समष्टिसँगको सङ्गतिमय ध्वनि,
विकृत स्वप्नले बिग्यो ।
निश्चयताको शुद्ध प्रहार,
क्षणको कम्र्म र भावप्रसार
एकै लयका सुरक धार,
एकमुखी तर विभिन्न हजार,
मल्न नजानी झोक्रयो !
कलाकारको प्रतिभा देऊ !
क्षण क्षण सुर सब बटुली लेऊ,
‘मानवता’ यति लयको भेउ
मिल्छ भने यो जीवन सप्र्यो,
नत्र आखिर टिनझैं खोक्रो !
केव काँचुली, केवल बोक्रो !
कमजोरी हुन् दुःखकी बहिनी,
श्रमकी छोरी !
दिनभर, दिनभर मन्थन गर्दै मानव स्नायु
फींज सोहोरी,
विधिले रचे रे कमजोरी !
इन्द्रधनुषको रङ्ग क्यै जोरी !
साँवली छन्, छैनन् गोरी !
तैपनि छन् फेनील हुरी !
गुलाफ बागमा यस मासुको,
गोधूलिमा, मूल परीकन,
जन्मिन् मोरी !
अलसाइँले गोद लिइन् तब,
गाला जोरी !
क्षुधा र तृष्णासँग ती खेलिन्
भग्न मनोरथहरुका वनमा ।
मध्यरातमा बैंसे भइछन्
प्रथम श्रापकी उम्दा छोरी ।
कविसँग जिस्किन्, तिर्छी हानी ।
कस्ती उत्ताउली ती मोरी !
आँखा खोली अनगिन कोटी,
ढल्की बादल भुवामा लेटी,
कविता गर्न बसिथिन् रजनी
कागतजस्तो फिंजाई अवनी !
उनकी प्रतिभा मुस्किरहिथिन् !
केही टटोली
चट्ट उँगी छन् ! मुखी ढाकी छन् !
कालो मसी सब ख्वात्तै पोखी !
थाकी छन् ती नरम सिरकमा
छाती जोरी !
यस्तो गर्छिन् बराबर मोरी !
कमजोरी, ती श्रमकी छोरी !
घनश्यामा छन्, दृग लामा छन् ।
जादूकेशी !
वयसी, अयसी, नशाकी महिषी,
कालो–मुलायम–मखमल–वेशी !
मुसमुस अत्तर आउँछ तिनको
साँझमा बेसी !
इविनिङ पेरिस् ! 
थकित जगत्को त्यसमा के रीस ?
तर निशिजागा कविकी मस्ती,
सीताजस्ती,
देख्छे रङ्गीबिरङ्गी तोरी !
सम्मोहनको लहरी हान्छिने जब ती मोरी !
बसिरहेछु, कलम ली घोरी !
फुत्की, भाग्दछु, उड्दछु भन्छु ।
कल्पनाका पङ्खमा लाउँछिन्
मसिनो जाली, रेशम डोरी !
बोक्सी मोरी !
उल्टो जीवन–वीणाका सब तन्त्री बोल्छन् तन्त्री रुन्छन्,
टूट–स्वरमा, झकझक, झुनझुन,
प्रभावले नै आफै सोरी ।
स्वर, स्वर बुन्छन् उँगको जाली !
शीमल कोमल तकियाहरुका गालासँगका प्यारहरुका
कथा–रुमानी, मीठा हाली ।
“शान्ति धनी छ” गाउँछिन् नानी ।
“स्वर्ग के हो ?” बुझिरहेछन् छटछट प्राण हिमानी !
विश्व–शाल्मली फूल–गुल्जार छ !
भन्छ पवनले “निदभर ढुँटे,
आखिर बादल–तकिया, शीमल
–फूवभुवा नै स्वर्गको सार छ ! ”
शीमल बादल !
लम्बनले औ अवलम्बनले प्यासका तारा जब गुम पार्छ,
असङ्ख्य धनको तब पो सार छ !
निद्राधनी क्या अवाक् रहन्छन्, भाषा तिनको क्या लाचार !
खोजहरुको पर त्यो हेर !
क्या संसार छ ! क्या संसार छ !
मानवता छ भावुकतामा मेरो सुृन्दरता हेरी,
अल्सारनुमा, निदाउनुमा नै
आँखा जोरी !
दिनभर, दिनभर पत्थर फोरी,
आत्महत्या गर्छौ कवि किन ?
दृष्ट जगत्मा प्यासले मोरी,
माथा फोरी, कागज कोरी ! 
सूनसानको दौलत हेर ! आँखा जोरी !”
उँग लागेछ ! झस्की उठें तब !
“गडबड नगरन ! ” भन्दै, “कस्ती
उत्ताउली भएकी तिमी ? ए मोरी”
कलम समाएँ.खेल्थे नाजुक
औंलाऔंली
तरङ्गजलमा, चोपलचापल
साथ उँगौली !
“औंली बसौली, अलि तल जौली, बयौली,
झल्को उठौली, औंली ।”
दुःख यो रण हो ! दुःख यो रण हो !
जागरण नै मूक मरण हो !
गाउन लागिन्, ताना छोडी ।
मुस्की मोरी !
तरबार फुकेर सिपाही मरेझैं
कलम गयोरी ! गयोरी !
कस्तो छोप्ने जादू तिनको !
चोट बिर्से युद्धमरणको
आँखा चिम्ले, सन्चो भो सी !
मिलजुल स्वरमा तब अब बोलें ।
“हारहरुका हार चढाएँ ! लेऊ मोरी !
खुट्टा मिच लौ, खुट्टा पसारें
सासुकी छोरी !
सौता कविता रिसाई गइन् अब, सुन्दरी गोरी,
मगजै छोडी !
आँशु उनका, प्यास तिमीकन
झ्याप्प निभाऊ चेतन मोरी !
अमरत्व गरीब छ,
दुःखी जीव छ !
मरणै धनी हो !
मरणै मीठो री ! ”
मीठो, मीठो, प्यारो गन्ध प्याज लसुनको आयो !
सूघँ बडो सरसरायो !
चट्याङ्गहरुमा जन्म लिएको, प्राणवायुको बाक्लो दाना
त्रिकणी ओजोन्,
माछा, माछा गह्नायो !
स्वर्गमा आज डीनर छ !
क्रान्तिपछि ! कि ? क्या हो ?
देवासुरको युद्ध पछाडि
विजयको भोज छ देउताको !
शुद्धीकृत यस वसुन्धराको
स्वपना आउँछ कताकताको !
झुप्राहरु या अग्लेका,
नौनी डल्ला पग्लेका !
ठूलो कराही, माछा झुरझुर !
रोटी कुरकुर !
चम्चा काँटाहरुको सङ्गीत !
एउटा मीठो नाच्ने गीत !
“हाम्रो लङ्का–जीत !”
दुलही जस्ती पो छ त घुम्टो जाली डाल्ली, सजल सुस्मिता,
चन्द्रवदनी कृषिवाला यो ल्यासे जस्ती रात !
रात्रि किसान्नी, तारा पारी, नीलो सारी,
मुस्किन खोज्छे बादल उघारी !
माइती सम्झी तैपनि भारी, सुकुमारी !
अतिथि बनीकन आऊँ कि ? नानी !
तिम्रो बन्दो व्यञ्जन चाख्न,
घरमा भारी !
हवाइ तलाउको माछा ! माछा ! मसलादार !
पखालिएको स्वस्थ गगनमनि
चल्नु छ मानो यस याम !
कुपित क्रान्तिको कोप पछाडि
छामछुम गर्नु क्यै रचनात्मक
सुधारहरु क्यै प्रारम्भिक, स्वप्नगगनमा,
ठाम, ठाम !
तर सुन ! तर सुन ! आर्कै गीत छ पृथिवीमा ए ?
टुकुचा छयाङ्ग छयाङ्ग ! मैलो टुकुचा ! निम्न स्रोत छ !
गरीबहरुको गीतसरि छ जहाँ धनीको स्वाङ्ग !
साढे सात बज्यो ए टयाङ्ग ! टयाङ्ग !
“दुःखमा अरुका मुखमा पर्छौ”
भनेर सुन हे ! गाउन लागे
प्याज, लसुनका डयाँग !
दायाँपट्टि , फेरि कन्बक्रीट ? कसको घर यो !
बुलडग ह्वाङ् ह्वाङ् ?
बायाँपट्टि, कसको छानो यस्तो छयाङ् छयाङ् ?
कुन भूसे यो ?
क्वाङ्, क्वाङ्, क्वाङ् !
“पुग्यो यतिले ?”
बिजुली गिल्ली !
सपना हुन गै जूनकी डल्लो ! कृषिवालाको स्वपना रल्ली !
असन्तोष डकार्छन् डाँडा, खाडी !
सडक उकालो बनेको पाउँछु !
चिसो हवाले आशा घन्क्यो !
चल्दछ निहुरी,
जिल्ली, जिल्ली
हावा बेखुश, के चम्क्यो !
मीठा परीले माछा भुट्छन्
वैकुण्ठभरि !
एक चिथरीले हात पसार्छे
एक पैसाको भटमास भनीकन,
भूपुत्री, बिचरी !
थुरथुर, नाङ्गीवरी !
के आश्चर्य ? मेघ गर्जन्छ !
असुरहरुका जीत रहेछ ! बास्ना आयो उनकै माछा खरी !
देउता भोकै मरी !
प्रथम सङ्घर्ष हार रहेछ
देउताको !
बेस हो, चम्के हुरी !
पलक निमीलित आज निशि,
प्रार्थना छन् सलिलदृशी !
दुइटा उडुकण ढुल्कन्छन्
बादलपरेला छिचली !
निश्चल, निस्पन्द !
श्वासबन्द !
क्षणकन पार्छिन् अनन्त–दर्पण !
अर्पण !
निभिरहेछ संसार उनको !
उडिरहेछ नीरव,
दुइटा पखेटा क्रन्दनको !
बज्दछ अश्रुतबीच मसिनो
मनको तार !
अन्तर–श्वसनकनको परी प्रहार !
“ए ! सुन्दर !
एक किरण !
अमृत मुहार ! .”
जीवन घडीजस्तो छ !
व्यष्टि, समष्टि !
घडीका सूईका दुई हात
जोर्छिन् शिरमा, रात !
आँखा मुदी,
माग्छिन् प्रभात !
अहा ! म लहरा भएँ मनहरा हरा भू जरा
चुसी रस फुलाउँथे कुसुम वासका सुन्दर,
रमी हृदय आउँथे चिरबिराउँदा स्वर्चरा,
स्वदेश रस बन्न गो तर कवित्व यो वर्वर !
स्याबास क्या ढकमक फुली !
दिव्य अपवाद !
संगमरमरमा ढली छौ
धन्यवाद !
वीरताको चरमचुली
यो जनानी !
कुन कविले गायो फुली
यो कहानी
ए कुजात रानी !
गन्ध, मलले व्योम छुन्न,
नर कुहुन्न
देखियो यो लौ तिमीमा !
मानवकिरणले मार्ग पायो
नाघी तमको
घोर सीमा !
क्या गिज्यायौ धम्र्म, मन्दिर
अन्ध बार
यस्तो दिव्य व्यङग्य पाएँ
आज मैले,
एक बार !
ढुङ्गा फोर्यो फूल–जराले फक्रिन
समाजको यो चट्टान टुक्रँदो पक्रिन !
अछूतता धोयौ गजबसँग,
जुग पखाली !
जातिकी ए तीर्थ ! छुन्छयौ
स्वजन उचाली ।
ए पुरोहित हो ! न छोओ !
पिउ रे सुस्त !
तिम्रा पाषाण मूर्ति चिरी यी
विभूति मुस्किन्,
व्यङ्ग्य–मस्त !
मानवआत्माले लडाइँ
यस्तो जितेको देखिनँ
लङ्का औ कुरुक्षेत्र फुस्रे
कस्तो महायुद्ध ! मानवात्मा
यो नराङ्कुर उत्रिन ?
हाम्रो यो बदली गगनमा
फारी पङ्क
चाँद कमल क्या पीयूष फुल्छयौ
कृत्रिम कलङ्क !
छोइदेऊ सारालाई
एकछत्तै !
मोहनी हे ! कीरा झल्लर
शास्त्र पारी
सब बिपत्तै
तिम्रो सुख हो विजय अद्भुत
एक झलकले कुइरो फार
सुन्दर नै जिउँदो सुधार हो,
विश्व–द्योतक एक जुहार हो,
हृदयस्पर्शी युग–पुकार !
आँखा मिचून् सब,
गन्धे झारका फूल सेखी
झार ! झार !
मोहिनी ! लेऊ कुचो एक
सडक बढार,
“मानव जिउँछ ! नाली जित्छ !
यत्ति प्रसार ! ”
दूरदेशका आए अतिथि
भारत–सागरका यी दूत !
लच्की आए, मुस्की आए,
चिरपरिचित झैं, किरणप्रसूत !
पथ जानेका मेरा घरको
नील अचलका चुली वार !
आए, आए !
मेरा स्वदेशी नीलिभ वनतिर
जल कोमल छन्, चुहिन तयार !
ज्येष्ठ मासको ज्वलन निभाउन,
ताप सियालन आए ती
क्लान्त मेरो एकान्त मिटाउन,
समय बियालन आए ती
चढ्छन् हात्ती, चढ्छन् घोडा
सहृद् सुकोमल बहु–आकार !
पुष्प–पीडा दिलका बुझ्छन् !
पङ्ख फिंजार्दा,
हृद्रस झार्दा,
वाष्प–रुपिणी करुणाका यी,
पानी–भार !
के, के ल्यायौ ? सलिल–सँगी हो !
कोमल, कोमल ऊन सरि !
रत्ननिधिले सम्झन्छन् के
स्थल–दरिद्री पापीहरुकन,
शुष्कहरुकन, माया गरी ?
अध्यात्म–जगत्का प्रखर खडेरी,
वर्षी, मेट !
मानवताका शुष्क जराहरु
मर्नै आँटे यस उपवनमा,
घुस्दै भेट !
शुष्क र निर्धन जगत् धनी गर,
पन्ना किन्ने मोती फाल !
सधूली नभ यो रुग्ण छ, नग्न छ,
धोऊ, पखाल !
साँझ–बुना पोशाक उज्यालो,
सुन्दर शैली,
यसमा हाल !
ज्वलित जगत्का ए उद्धारक !
वरुणदेवका करुण छाया !
समवेदना ए थलसँग जलका !
मानवताझैं कवि हृन्नभमा
छाउँदा हलुका !
ऋतु–क्रम स्मृति ए अतट विपुलका !
युग–चक्रका झैं ए झिल्का !
कोही परम करुण छ उतातिर !
क्या माया !
ए जलट हो ! फैली, फैली,
छाया डाल !
दायाँ बायाँ !
अतिथिहरु हो पाद पवित्र
कविदृग–जलले धुन देओ !
कोमलका ए आत्माहरु हो !
कल्पनाका हात नरमले
नरम पखेटा छुन देओ !
अरुका दुःखका पग्ली मिट्ने !
दर्शन पाएँ, रुन देओ !
कसरी अस्थि पवि परिणत छन्
सङ्घर्षहरुमा भनिदेओ !
कसरी पुनरुद्दीपित भू हुन्
गाई, ताली गनिदेओ !
महापुरुषका नाटक गर, झर !
प्रेरक भावका जुनि लेओ !
दृश्यपटमा कलिलो रङ्गले
छोई आयौ बादल हो !
करुणा जन्मी तिम्रा सँगमा !
वसुन्धराले घायल हो !
शहीदहरुका हृदय तिमी होऊ,
बलिदानका ए पागल हो !
स्वर्गका हे श्रृङ्गारहरु हो !
दिवसप्रभाका गाजल हो !
आज मुजूर भो मन बहुरङ्गी !
त्यसमा वाणी मुदित चढिन् !
रोमहर्ष भै, प्रकृति तिम्रो
सन्देश गीतिका निम्ति अडिन् !
बोल, बोल, ए मेरा अतिथि !
पुनरुद्दीपन राग ! झर !
मर–मिटको जल–सङ्गीत मनोहर
कवि–आत्माको तृप्ति गाराई
छर न, छर !
अविश्लेष्य, अनिर्वचनीय, अनुपम,
आनाकधरा, व्यापक, महान्,
महामधुर एक सङ्गीत जगत्को,
जो हो अविरल, निश्छल, अविकल,
विकास–उज्यालो बलिदान !
अतिथि तिमीहरु घर घर गर्दै
जल बन्दिन्छौ पग्ली प्राण !
शून्य गगनमा सब कुर्वान !
बर्षिरहन्छौ, बर्षिरहन्छौ,
मानव दिलमा तर हे निरन्तर !
बर्षिरहन्छौ अनजान !
यमुनाजलमा बज्दछ मुरली !
जलमा बुलबुल रुन्छन् पिलपिल !
रुन्छन् कलकल !
यो तटको, वन छाया छवियुक्त
यौवन, यौवन !
दिवानिशाको छाया अङ्कित,
वियोगमिलनको क्रीडाभूमि,
वृन्दावन !
यो मिलनको रोइरहेको इतिहास !
याद रुँदाको बास !
पिरली चल्दछ एक अगोचर मुरलीमा
यस स्थलमा रे
प्रेमी प्राणहरुको बतास !
सरिताको छ सागररोदन !
एक सुनौली सन्ध्या पछाडि,
खोजी, खोजी,
पौडिरहेछन् जलमा क्रन्दन,
जलमा क्रन्दन !
अबोला निशा छ चिहान सरि यो,
कब्र उपरका क्रन्दन सरि
आँसु बिन्दिए स्वर्ग भरि रे,
स्वर्गभरि !
विश्वका अघिपति रुन्छ यहाँ,
आफ्ना फूलहरुमा !
आफ्ना मृत्यु र परिवर्तनका
आदिम, स्वनिर्मित नियम रुपका
भूलहरुमा ! भूलहरुमा !
आफैं घोची आफ्नो छाती
शूलहरुमा ! शूलहरुमा !
तिनी सुतिन् यो लहरीमाथि,
सुन्दरता !
जागृति–शिथिला कोमलता !
बोल्थे मुगाहरु, बोल्नै छोडे !
मोती गुड्दथे, वर्षन छोडे !
जलभर दृग छु, जागा राति !
मस्त निदाइन् नित ती साथी !
ओह ! अकेलापन क्या रुन्छ
आकाशभरि !
चकमन्न पारी !
ओढ्छिन् कफन जब भै विचरी !
पुरुषको अतिपरुष छ माग के
अति कोमलमा जग–वनका ?
थकित भए जो शान्ति लिनाका
पार जगत्का वनका ?
लाग्यो थकाइ, तिनी निदाइन् ।
दोष के तिनका ?
“फर्क” भनीकन रुन्छ सदा मन,
तर हा ! वियोगी जनको !
क्रूर माग हो ! कसरी आउन् !
नगलोस् पाउ सुमनको ?
अनन्त शान्ति हो जाती !
दुःख दिंदो छु तर म पुकारी !
राज जस्तो दिनको पनि अझ
आज छ मेरो राति !
सुकुमारीको कुन चिर जीवन ?
उपवनमा वा जनगणना ?
शिखरज्योति झैं सुनधूलीमा चढिरहेकी
झप्प निभिन् ती, क्षणमा !
एक चखेवा रुन्छ असङ्ख्य
ताराहरुको वर्षणमा !
आँखा जस्तो नीलो गगनमा,
गरेर क्षण, क्षण, कणकणमा !
हात उठाई फैलाईकन, रोई, रुहले
सोध्दछ कोही
“ए सन्नाटाको घोर महावन !
ती लुकेकी खोइ ?”
अन्तताको सघन महावन
प्यास चहार्दछ ।
जीवनज्योतिको ज्वाला कहाँ गो ?
अपनाएथेँ जो रोजी ?
अन्धो आँखाको यो तिर्खा
गर्छ मशीहा साथ सवालः
“अमिट खोजले सारा ढोका
खोलि हेर्दा, मिल्दछ काहीँ,
दिव्य गुमेको माल ?”
थिइने दया ती ! निष्ठुरता म !
आफ्नी ढुकुटी भन्ठानेँ !
मसिना, खस्रा, सारा इच्छा
थन्काएथेँअब जानेँ !
ज्योतिभन्दा मसिनी थिइन् ती
माटोभन्दा खस्रो म !
अन्दाज सच्चा गर्न सकिन !
प्यारको सेवा हाय ! पुगेन !
लायक कदर रहिन !
यस तटमा छु सागरको म
उस तटमा छौ ए मुमताज !
शाहजहाँ यो छटपट गर्दछ,
पदधूलीमा फ्याँकी ताज !
असीम अकेलापन अब रुन्छे,
ती सब दाना, ती सब दाना
जसले बन्यो यो संसार !
आधा जीवन शून्य विलीन छ,
आधा बग्दछ स्मृतिको धार !
अनन्त भाग्यको अनन्त अभागी
गरीब शाहको ए दिलताज !
याद धनी छन् रुँदा, सडकमा,
अपूर्व सपना मागी आज ।
रङ्कपनमा सचेत बनेको
मेरो, अमरमा के उपहार ?
संसार चढाऊँ ! जीवन चढाऊँ ?
तुच्छ छ त्यो पनि ए सुकुमार !
हाम्रा धन सब माटो धुलिन्छन् !
भावपुतली उड्छन्, भुलिन्छन् !
अमर तिमीमा के उपहार ?
नीरवताले छुन्छे हाम्रो
स्पन्दित दिलको चिर गुञ्जार !
क्रन्दन, पुकार !
छायाचित्र यो संसार !
लाचारीका झुक्का पलकमा जल गुड्दछन् !
इच्छा रङ्गिन्छन्, उड्छन् !
केवल अमर कलाको इङ्गित
नाघ्दछ देश र काल अपार !
मिली सुत्यौ यस जगतिर भन्ने,
मिली उठयौं उस जगतिर भन्ने
भस्म मस्मको विवाह जनाउन,
मूक हृदयको गुञ्जार सुनाउन,
शिल्पन लाउँछु एक अद्भुतको,
साजा एउटा शयनागार ।
यस जमुनाको क्रन्दन–किनार !
कालले कहिल्यै यस्तो मीठो
फुल टिपेन !
टिपिएपछि पनि जसको सुगन्ध,
भूमण्डलको स्मृतिमा गुँज्दछ,
गुञ्जिरहला,
सक्झनुलाई धनी बनाई ।
भविष्यले तर सोध्ला निरन्तर,
मेरो आत्मासँगमा निशिभर,
“के चढाइस् आँसुसँगमा
तिनलाई ?”
धनी खरानी उपर शिल्पको
रानी झुकून् रोई ।
त्यो माटोमा अमर लताका
जराहरुको ज्यान फिजाउँछु ।
प्यारका जलकण तिनका बीउ
आद्र्र दृगले बोई, बोई !
काल विजेता ताजा मरमर
प्रेमले मन्त्रोस्, अपूर्व छिनाहरु
जलले धोई ।
अपूर्व स्मारक कलिलो उठाउँछु,
साथ सुतौंला अनि दोई !
तरलताले छाओस् मरमर,
स्नायुसजीव र कोमल, सुन्दर !
एकै लयका सुरका चोट
सचेत छिनाले काटून् तिनभर,–
मोती झुल्ने लतिका फुल्दा,
रोदन दिलभर !
विहाग रागको आत्मा साकार,
चिर गुञ्जनले रचियोस् आगार,
रोदनको झैं घर !
रुदित बनोटको स्वपना उज्यालो
मरमरमा !
शाश्वत स्मारक वियोग–व्यथाको,
सुन्दरतामा !
युगयुग प्यारका हृदयहरुले
पाऊन् स्पन्दा, प्रेरणा, गुञ्जार !
प्यारको स्वपना, प्यारको भेटी,
मरमर आत्मा मृदुल चढीकन
पघलोस्, विलपी
जमुना–किनार !
कला अगाडि सम्राट्को होस्
ताज रे झिलझिल उपहास !
मटीहरुमा शिल्पित मन्दिर
टिक्दछ भन्दछ इतिहास !
उपलाङ्कित एक दिव्य काव्य होस् !
अमिधाताज !
जिन्दगी औ मृत्यु जसका
जिल्द हुने छन् खास ।
रुपद्धारा सङ्गीत रुलाऊँ !
साकार बिलौना यस दिलको !
मसृण छिनाले मीड बजाऊँ
रुदित भावको दिलको !
पाषाण बनोस् एक स्वरलहरीझैं
एक वियोगी बुलबुलको !
याद दिने होस् निर्माण पुनीत !
जमुना बन्लिन् मेरो गीत !
शिल्पित उपलको वेलीवनमा,
यो रुह बुलबुल,
घनले निलेकी शशिकन सम्झी,
बोली रहला युगका यात्री
सामु, दिलको पीडा, खलबल !
मेरा दृगका मोती सीमित !
सारा नजरका मोती मागूँ !
मोती भिखारी भई यस तटमा,
जुगजुगका सब प्यारहरुका
गहिराइका दाना, दाना,
बटुलूँ, राखूँ !
दुनियाँ डाकूँ !
भविष्य ! तेरो उपहार निरन्तर
रोई, मागूँ !
व्योमको गुमज प्यारको गुम्मज !
यी पृथिवी हुन् अविरल जलकी
शिल्पकला !
यी लहरा हुन् प्यारका तृष्णा,
सरिताका यी सुन्दर चेली,
वेली, कलिला !
यी कुसुम हुन् विश्वशिल्पी प्राणपवनले
कुँदिई बनेका चट्टान, शिला !
निशदिन बत्ती सामु भला !
सृष्टि हो यो परमेश्वरको
स्थायी स्मारक कोही निम्ति !
असीम ! अगम !
के रुँदैनौ तिमी पनि एकला
निशिमा भन रे ?
शवनम ? शवनम ?
निद्रित बुलबुल त्य िअघि बोलून्,
मानव दिलका !
स्थान, कालका सीमा नाघून् पङ्खहरुले पलका !
मेरो होइन, प्यारकै होस् यो शयनागार !
मुमताज, होइन, सौन्दर्य
सुतेर सपनून् जमुना–किनार ।
सागरतृष्णा बोलिरहोस्,
रोई दुगुर्दी जलधार ।
प्यार नै हो धर्म महान् !
सुन्दरतम !
सुन्दरतम हो ताज रे ईश्वर !
मार्ग भक्ति हो !
भेटी शवनम !
सुन्दरको नै, आत्मा सुन्दछ,
मसिनो आहट !
शेष सुष्टिबाट छ त्यसको
दिलमा अनौठा बोलावट !
तृष्णा गति हो !
आशा इशारा !
आत्मा आत्मालाई चिनाउँछ
सलिल किनारा, सलिल किनारा !
म उक्लन्छु, ती ओर्लन्छिन् !
इश्ल मिलन हो ! इश्ल मिलन !
याद भजन !
स्मारक, पूजन !
बिन्दु, बिन्दुका माला !
हावभाव हुन् हाम्रा नट !
सब धम्र्मको हो आत्मा प्यार !
वेद, कुरान हो
जलको घट !
पुतलीको यो बत्ती पछिको
छटपटलाई स्मारक होस् !
जमुनाजल यो सागरसम्मन्
प्रेमकथाको प्रचारक होस् !
अछूत ऊँचाइमा अवलम्बित श्री
सको भाव विचारक होस् !
संसारको यो पत्थरमाथि
एक शाहको जलको अङ्क !
ताजमहल होस् ! जगभर जाती !
आदर्श, विना एक सानु कलङ्क !
सुषमा प्रति यो चिर वन्दन !
साथ सुतौँला युगयुग साथी !
मानव दिलमा विश्वधम्र्मको
दिई निरन्तर स्पन्दन !
पाषाणहरुमा भाषा भरुँला,
चूप सुती निशिदिन !
दश धार्नीको बोझा पिठयूँमा,
दोब्री ढाड,
तीन कोश उकाली माघको हिउँमा,
नाङ्गो हाड !
दुई रुपियाँको ज्यान छ जीउमा
हाँक्नु पहाड !
पसिना कालो टोपी धरो छ,
धूजा पट !
जुम्रा उपियाँ जीउमा धुरो छ,
मस्तिष्क शठ !
गन्धक तुल्य छ, तर क्या ब’रो छ
मानव घट !
मुटुको चरो छ भटभट, भुरभुर,
पसिना, दम,
भीरमा झुप्रो, बालक थुरथुर,
भोका गम !
माकुरी माले सिस्नो भ्याकुर
खोज्छे वन !
यो अति मानव पर्वत वीरको
हिमालमुनि
प्रकृति विजेता स्वेदिल शिरको
मोती–धनी
माथि छ केवल निशिको बिर्को
ताराकणी !
यस निशिमा छ निद्रा–धनी !
छाती चिरीकन पृथिवीको दूध
चुस्छन् मानिस,
दुहुने मै हुँ ।
धूप झरीमा आत्मा परिशुद्ध
बर्ख यी तनी बीस
नहुँदो भौँ हुँ !
श्रृङ्गार हिलो, नङ्गा फिलो,
आँखा चमचम,
आदिम खनुवा,
शरीर शिला र कलेजा गिलो
चिथरा सिमसिम,
एकलो मनुवा ।
धान धापमा रीप छ टापू,
कुहिँदो छाना,
पत्थर सिरान,
तीन पुस्तातक बन्धक आपू
पितृ नाना,
बन्धक चिहान ।
सम्पत् पित्तलको यो थाली,
हाँडी काली,
गोल्फू, घैँटो,
धुजारु दौरा झिलमिल जाली,
चिथ्रे डाली,
गोबर गुँइठो
साथी भन्नु कानो कुक्कुर,
लुते घाँटी,
उपियाँदार ।
मालिक भन्दछ कुइँकुइँ थुरथुर,
भुक्तछ छ राति,
धन–रखबार ।
विवाह स्वपना सरि झैँ पर भो,
वायुको बीज,
टिप्ला काक,
पृथिवी फलाएँ, अरुको घर गो,
बलि हो एक चीज,
ईश्वर अवाक् !
स्वतन्त्रता हो मानवता रे !
घाम यही हो, कुइरो धनमा लाग्छ कहाँ र पता रे ?
कुइराका सब काकहरु पनि बोल्छन् यसकै कथा रे !
सिक्रीका पनि पशुहरु भन्छन्ः “आजाद सबै छौँ सदा रे !”
धेरै बोल्छन्, थोरले बुझ्दछ,
दासता हो मानव चिता रे !
स्वतन्त्रता हो मानवता रे !
युग युग कोटी मानव उडेथे लाउन यसको पता रे !
तर यति मसिनो यो छ उज्यालो, भूमा स्वर्ग ज्यथा रे !
सूनसान नै यसको बाटो
झर्छ जहाँ छ मरमिट माटो,
ममता यसको समतासँगमा
ढाक्दछ जागृत जनता रे !
स्वतन्त्रता हो मानवता रे !
मिथ्या पूजन गर्छ निरन्तर यसको शोषण प्रथा रे !
वर्गस्वार्थले यसको अर्थ विकृत पारे, बटारे !
मानव मानवप्रति जब मानव हुन्न, हुँदैन पता रे !
सन्तुलनमा ताराहरुको झल्क्यो पहिले यता रे !
स्वतन्त्रता हो मानवता रे !
खिच्दछ नरले नर–वानरझैं फन्को लगाई गलामा,
किन्दछ मानिस मानिसलाई चतुर बनेर कलामा,
बायाँ करमा रोटी समाऊ, दायाँ करमा तरबार,
भोको उदरले भगवान् बोल्दछु,, काँप्दो मुटुले अवतार ।
व्यक्ति, विचार छ अर्थ स्थितिमा नित्य अवस्थित क्यारे !
अदृश्य जानी हाल्छ फटा’ रे !
स्वतन्त्रता हो मानवता रे !
कब्जे तिमीले शस्त्र र औजार, कल र कोदाली कुटा रे !
भोक र रोगले दुनियाँ मुठीमा पिस्छौँ मुष्टि बटारे ।
समष्टिका हक व्यष्टिले टारे पाउँछ कसले था’रे !
स्वतन्त्रताको सच्चा मुटु तर समता, मानवता रे !
स्वतन्त्रता हो मानवता रे !
या अफीमको लठ बनाइद्यौ,
या प्रणाम ली अब बिदाइ द्यौ,
सुत्न खोज्छ जो मुद्छ लोचन,
समय स्थानको दूर गैकन ।
या बनाइद्यौ अब सचेतन,
चोट चोटको पटु विवेचन,
दिवसमा खुला, कदमको भला,
बन्न देऊ रे मनुज केवल !
रातले रोइरहिथिन् लाखन
जलदाना,
मैले कनिका जस्ता मानी टिपी निलेँ ती
नाना !
पुछेँ गगनको छाती
बालेँ दीप प्रभाती !
तारानलको अन्तर ज्वलनले
म भएँ रातो
अग्नि शिखा झैँ एक कुर्लनले
लिएँ तिमिर सातो
पूर्व क्षितिजतिर फर्की लाएँ
बोलेँ तातो
अन्धकारको गो टाटो
बाक्लो कुइरो फाटयो !
छिर्का परेका ललित र लाल
हे ! कमाल !
ती हुन् मेरा विचारहरुका करवाल,
स्वरले उच्चाल
रेटिदिएका तम–सेनाका
सकल पराजित छाल
विजयसिउर यो शानि मेरो,
प्रभात पटलको फेरो
बास माटीको ढिकुरो
केवल कुखुरो !
छ प्राप्तिको सुरा शरद् ! सुखोत्सवी छ मानव !
फली, फुकी, धनी धरा सुनौलिएर मुस्किइन् !
सुधा–उरीज सप्किंदी ! स्वभावमस्त ! मुस्कुरी !
ए सुन्दरी ? रसा सरी रुमाल फर्फराउँछयौ ?
रसाल भार रेशमी विचित्र चित्र रेखिए !
बन्यौ कि फूलले तिमी ? सुगन्ध ली हवा बहे !
रङ्गीन ज्यान झ्यालकी ! बजारबीचकी उषा !
उपास्दथें म अम्बिका ! झसङ्ग झैं यहाँ भएँ !
शरन्निशा तिमी झुकी, झिकी लजालु घूँघट,
स्मिति–प्रयोगिनी बनी, जिती सफेद चाँदनी,
सितारिंदी उदाउँछयौ ? बनाइ अङ्ग मख्मली ?
टुना गरेर चित्तमा चकोरका झिलीमिली ?
अनङ्गबाण झैं बस्यौ ? मिलिन्द डाक्न चञ्चली !
स्वरुप–शिल्पकारको टुना गवाउनाकन ?
म हूँ सितार स्नायुको, बजीरहेछु झन्किँदै !
समुद्र आज हो बडो छचल्किँदो जुनेलिँदै !
गुलाफतापले रचे विरिञ्चिले मनुष्य कि ?
मिलेर राग, वासना, फलिन्, फुलिन् वसुन्धरा !
छ मासुरङ्ग रेशमी लुगा लगाउने चरी !
अनङ्गबागमा बसी अलाप्दछे धनी सुरा !
जिती समाधि साधुको परी अपूर्व छिल्लिए !
छ मृत्तिका–प्रधान नै मनुष्यजीव, भूसुता !
म मासु–लाञ्छना गरी म पस्छु है चिसो गुफा !
म फूलको हूँ पारखी ! म पुज्छु सृष्टि, सुन्दरी !
मिहीन वाण हानिंदा, न घाउ लाग्नु हो शिला !
म मासुको हुँ ढुक्ढुकी ! म वेदना, म शास हुँ !
म चर्म रे ! म दृष्टि रे म रश्मिको जवाफ हुँ !
म हारको विहार रे ! म पादको सिँगार हुँ !
म स्वप्निंदो छु उर्वशी, जिलाउँदो छु मेनका !
मलाई दिव्य कामिनीको तिर्सना अनन्त छ !
म मत्तमा ! म मस्तता ! मलाई प्यास सुन्दर !
म अड्छु ! फुल्छु, हेर्छु रे ! मनुष्य पुष्प फर्फर !
इशार, फुल्छ चित्त यो ! पुकार, चल्छ छाति यो !
म मासुको गुलाफको मिठास के गरी भूलूँ ?
निसर्गको छ ऐन यो ! छ कृष्णलाई चैन यो !
समाधि–मग्न शम्भुको प्रकोपवादको खुशी !
म दीपको पतङ्गको अडान–निम्ति वार के !
यही त ब्रह्मपाश हो ! र बाँधिने मिठास हो !
यही चकोर प्यास हो ! हुनाको मात, आश हो !
म पौडिने तरङ्ग हो ! म मस्तिने सुवास हो !
न साँझ चान्द्र शैलमा प्रभापुरी अघि स्फुटी
गुलाफिइन् हिमालका समस्त टाकुरा जली !
यही अपूर्व कीर्तिले ! पखेरु खल्बल्याउँदै !
इशार स्वर्ग ! छैन त्यो भनेर भो म भन्दिन !
चिनेचिने सरी छ क्यै ! मलाई “आ” भनीकन
इशार्दछयौ ! म आउँला ! पिएर तृप्ति ल्यूँ अघि !
मलाई बोधिसत्वमा पुयाउँ भन्छ पालुवा !
समस्त चारु चीजले मलाई आज डाक्दछन् !
तथापि अड्छु गौडले ! छ पर्श कालको यहाँ
जहाँ उडेर रङ्ग क्यै परेछ दाग द्धारमा !
तिमी गिज्याउँछयौ अरे ! म मूर्ख हैन, ए पख !
समाजलज्ज मान्नको छ देखिने अरु टक !
‘सुटुक्क झट्ट आ !’ भनी रुमाल फर्फराउँछयौ ?
कटाक्ष तीक्ष्ण लाउँछउौ ? सवाल मौन ल्याउँछयौ ?
यहीं छ द्धार, देख्छु है ! ए पर्ख ! क्यै निरख्छु है !
म देख्छु छूत मृत्युको ! त्यो चोइटो खसेछ है !
यहाँ त मृत्यु देखिनै हुँदैन रे तिमी जहाँ !
न हाँस ! कालको कथा कता कता सुनिन्छ है !
तिमी नजीक काल के ? म काल साथ लड्दछु !
तिमी भिडाउ सुन्दरी ? म मृत्यु साथ भिड्दछु !
उषा थिइन्, जली मरिन् ! सुवर्ण–साँझ अल्पिइन्
न आँशु हुन्, न तारका, वितान झल्झलाउँछ !
न देखिने खुँडा लिने मलाई क्वै सताउँछ !
कुचाल मार्छ सुस्तरी ममा प्रहार गर्न ए !
प्रसूनसाथ रोइनौ ? निशाग्र दृष्टि धोइनौ ?
र पुत्तली पखेरुका सुवर्ण–धूल छोइनौ ?
सुचारु साँझ जल्दथिन्, तिनी अगाडि रोइनौ ?
गलेर चाँदनी कणी, जली, ढली, थपोइनौ ?
म मार्छु मृत्यु सुन्दरी ! म क्रोधमा छु ! मार्न द्यौ !
विनाश चाल मार्छ रे ! म रोक्छु गर्व झर्न द्यौ !
म फूल झर्न दिन्न रे ! म रङ्ग उड्न दिन्न रे !
अहा ! यो मुस्कुरी पला अमोल हिँड्न दिन्न रे !
तँ वैंश ! अड् ! नमर् ! नमर् ! म गाउँला सदा ! सदा !
सुरा न सिद्धियोस् परी ! नशा भरी, र प्यास होस् !
तँ झ्यालको न नाश होस् ! तँ दृष्टि नित्य दास हो !
झकाइ, यो अटूट होस् ! तिमी, सदा निमन्त्रणा !
ए चन्द्रमा ! कला नफेर् ! तँ मेघ हे ! नजा नघेर् !
तँ पोज बस् ! तँ ओठ जी ! ‘मुसुक्क !’ मत्र्यता नवर् !
तँ नूर हो स्थिरप्रभा ! यहाँ छ कामिनी–शिखा
धधग् धधग् ज्वलन्त जो, तँ चित्त ! नित्य धग्धगा !
म वीर हुन्छु प्रेयसी ! शिंगार शस्त्रले तिमी !
पठाउ काल युद्धमा ! चढाउ अश्व, कल्पना !
अरण्यमा विशाल त्यो जहाँ गएर जानकी
दिएर रामवाहुमा प्रचण्ड शक्ति मुस्किइन् !
निचोर सृष्टिकी तिमी सजीव कामिनी बन्यौ !
तिमी, ममा छ विश्वको त फ्याक, फ्याक रे मुटु !
तिमी, म साथ चल्छ यो ! तिमी, म साथ फुल्छ यो !
हिमाल सम्झ पार्वती ! रसालकुञ्ज, राधिके !
अचम्म ! छौ बजारमा ? यहाँ कसोरि छौ तिमी ?
विशाल सृष्टि–वल्लरी प्रफल्ल एक पुष्प ए ?
म सोध्छु ए ! विचित्रकी तरङ्ग ! वृत्ति–बावली !
मभित्र बज्छ बाँसुरी, मिहीन औ पुरानिया !
न तौल अङ्गुली तिमी ! दशैं त मूल्य हो भनी !
हजार ज्यान अर्पिने विलासदास सामुमा !
अहो ! कसोरि सस्तियौ ? तिमी ? लसुन, प्याज झैं !
छ सानु रश्मि जो यहाँ, चढाउलाई हाँक खै ?
जमीनमा झरी बस्यो मिठासको महाफल ?
कहाँ छ टिप्नुको मजा ? र ज्यान जानुको रस ?
ए प्रेरणा विशालकी ! गंभीर–अब्धि कूलमा
बनेर रेणका मयौ ? जहाज–पाल बन्दिनौ ?
शहीद चारुको म ता ! प्रभातको विहङ्गम !
म स्वर्गपुष्प–चोर रे ! प्रताप आत्मदानको !
मलाई माग चाहियो ! मलाई आग चाहियो !
म भस्मबाट ब्यूँतिने विलासको चरा नहुँ !
म पूर्ण आपू दिन्छु हे ! जुहारलाई ज्यान होस् !
मुहारलाई प्राण होस् ! मिटान निम्ति शान होस् !
म दिन्न अंशदान ए ! म सिंगुलै चढाउँछु !
नमाग यत्ति मात्र रे ! म आउँदो छु ! धाउँछु !
तिमी त सृष्टिधूलिका, मिले म विश्व रच्दछु !
विशाल सूनसान नै बसाउनेछु सुन्दरी !
कुँदेर चन्द्रखण्ड यो अपूर्व शिल्पकारले
छ मर्नु ! यत्ति मोलमा बिक्यौ भने प्रभावकारी !
बुझें ! बनेर व्यङ्ग्यकी विशालता तिमी बस्यौ
बजारमा समाजको, गिज्याइ आजको मुख ?
जहाँ छ साँढे स्वार्थको सुचारु पुष्प–भक्षक !
जहाँ छ राज्य मासुको र आँशुको जलाशय !
छ कीट लुब्ध पुष्पमा ! विनाशसार प्यार छ !
ठगी, अपूर्व रुपको ! र नोटको बजार छ !
चुरो किनिन्छ मानवी ! गरीबमाथि मार छ !
जहाँ समाज नामको कुनर्कको मुहार छ !
समानता अजीव छन् जहाँ, र ढ्वाँग सार छ !
अहा ! बनेर व्यङ्ग्यकी प्रदीपिका जल्यौ तिमी !
तिमी मनुष्य–मातृका ! तिमी सुधा ! तिमी क्षुधा !
विशाल विश्वदीपिका तिमी ! तमोमयी तृषा ?
यो लात हो विरिञ्चीमा ! यो सृष्टिमाथि लाञ्छना !
निसर्गको प्रवञ्चना !
यो दागदीप आजको ?
विशाल व्यङ्ग्य, व्यङ्ग्य हो !
समाजको समाजको !
प्रकोप–मूर्छिता चिता ! कराल सुन्दरी तिमी !
निशुम्भ, शुम्भ डाक्तछयौ ? प्रचण्ड, चण्ड, मुण्ड के ?
लगाइ रुण्ड मुण्ड के ! छछम् ! छछम् ! धिधिक् ! धिधिक् !
धपक्क बल्न इच्छियौ ? जमीन डग्डगाउँदै ?
ए व्यङ्ग्य ! व्यङ्ग्य नै बनी गिगिल्ल, हाँस झ्यालमा !
म बुझ्न सक्छु कालिके !
सिंगारिई सुरा पियौ ?
ल नाच ए भयङ्करा !
सती, प्रलाञ्छिता, भृता, प्रकुण्ठिता, प्रवञ्चिता,
रुलाउँछयौ विभेदले, झिझिल्किएर शानमा !
शठात्म–रुण्डमुण्डको झुलाउ माल्य अङ्गले !
मताउ ती महापशु ! प्रताडन अगोचरा !
स्वरुपमा नदेखिई, स्वभाव के लुकाउँछयौ ?
रुमाल के फुकाउँछयौ ?
गिगिल्ल, फर्फराउँछयौ ?
मुसुक्क काम पुत्तली बनी तिमी छकाउँछयौ
दशाङ्गुली, गनी, गनी,
“तँ आ !” भनी
जनाउँछयौ ?
जनाउँछयौ वलि ?
छली ?
नमाग पेटले तिमी मलाई ! डर्छु हे खरी !
नडाक मासुले तिमी मलाई ! जल्छ है डढी !
म धीर, वीर मर्द रे ! सहन्न मान–हानि यो !
नजिस्क, जानिजानि यो !
नजिस्क है !
म डाटुँला, न रुप चिने सरि ?
ए फ्याउरी !
ए स्निग्ध घोडा घाँसकी
खरिद प्यार मासुकी !
ए गर्त ! यौनप्यासकी !
ए पुत्तली विनाशकी !
विकारकी ए दाउ ए !
सँभाल वृत्ति आउ हे
लुकी, छली, नखाउ औ चपाउ हे ।
समाजध्वंसकी तिमी मिठीमुहार माउ हे !
न मान्दछयौ भने हरे !
छ के सिवाय वेवशी ?
ए उर्वशी !
यो कत्रो रीस , कत्रो रीस ?
भन्दछयौ “त्यहीं बसिस् ?
न आस्यमा, न आस्यमा,
परिस्, मरिस् ?”
लुकाई गन्ध क्रोधको, ज्वलन्त क्वै चितासरि,
शिकारका खरानीले घसी मुहार सुन्दरी,
महाशिखा !
उडाउँछयौ प्रलोभिनी !
यो इविनिङ् पेरिस् !
अपूर्वकी कला बनी
दिई जगत्मा लात के ?
खसाल्न गर्तमा सिक्यौ
प्रलुब्ध पूँजीपातके ?
ए काम वारिवाहकी निवासिनी सुदामिनी !
गिराई वज्र ज्योतिको,
बिलाउँछयौ निरुत्तरा ?
छुँदै लिएर प्राण के ?
हराउँछयौ विनाडर ?
ए सृष्टि वारि–वर्षिणी !
ए नागिनी ! ए दंशिनी !
प्रहासिनी !
ए पाशिनी !
ए सृष्टि–माउ ! सृष्टिकी प्रभक्षिणी,
अभागिनी !
पुजूँ कि पाद ? स्त्री–प्रभा !
हिलाऊँ प्राण–चामर ?
सजूँ कि शून्य सुन्दर ?
बजाऊँ भित्र घण्ट यो ?
बजाऊँ पाठ ! कण्ठ यो ?
रचूँ नयाँ जगत् म के ?
असी र चार प्यारका तयार पारुँ व्यञ्जन ?
अपार सद्य अज्मिए
प्रवेश गर्दछयौ ? भन !
त्यजेर छद्य चाल यो, के सत्यरुप धर्दछयौ ?
के कल्प, कल्प मातमा,
म साथमा दुगुर्दछयौ ?
ए पोथी शक्ति ! भूसुता !
लिएर जाल रेशमी सुवर्ण–मत्स्य–दिल कुनै,
अमोलको, खगोलको,
समुद्र–नीरबाट के शिकार्न शौक गर्दिनौ ?
ए पाल ! तालमा त्यहाँ !
हिमाल–सानुका मनि !
खिलाउँदी, पिलाउँदी र प्यारले जिलाउँदी !
जो सत्यमा छ, सम्झ हे !
स्वधम्र्मको सदा विधि !
म क्रुद्ध हुन्छ !
ठान्दछयौ जगत् भरी चले मिशीन ?
मिशीन मात्र चल्दछन् ?
अजीव छन् सबै ?
सबै ?
नज्यूँदछन् कुनै दिल, यहाँ तल ?
बुझी, चल !
म हैन प्राणहीन हे !
म हुँ उत्ताल जिन्दगी !
म भावको हुँ आँकुरा !
म दिव्यजाल माकुरो !
म जान खोन्छु के ठगी !
चरी सँगी ?
नशा हुँ अग्निको म ता !
म बाफ चक्षुनीरको
प्रवाहमा यो श्वासको समीरको !
छुँदैन यी पुकारले ,
ए छोइयू !
धुने भएन आँशुले ?
ए धोइयू !
परेर प्ररणा तिमी
झिलिक्क पङ्ख फोइयू !
म सत्ते रोइरा’ छु ए !
म आफु खोइरा’ छु ए !
ए सत्य रुपमा झर !
न फेरि लाञ्छना गर !
पचाउँछयौ नि बूझ है !
तिमी मलाई ल्यौ सबै !
ए आत्मा ! आऊ ! स्वर्ग जाऊँ
अन्भ, अन्भ, साथमा !
कुनै अपर्श उच्चता लिएर सद्य लौ सजूँ
रङ्गीन अभ्र पातमा !
कूचो समाऊ रश्मिको ! बढार पूर्व आँगन !
म साथ शक्ति ! घोसल !
विचित्र अग्नि माँगन !
निहार बेलिपूलको टपक्क एक जीवन !
धु्रव–प्रदेशतारका अपारका निहारन !
जहाँ घुमेर साथमा अभेद्य ज्योति दम्पति,
सँगाल्छ विश्वसम्पति !
विचार अङ्क एकको उदेक ए
जहाँ दुई !
छ छाल, उछ्लिने
अनन्त–आँतको भरी
बोलाउँदै परस्परी !
महामरु प्रफुल्ल हुन्छ,
सर्छ सृष्टिवल्लरी !
तिमीले मन्त्र यो शिके,
“म अर्पिए सँधैभरि !”
म अश्रुसिन्धु हुन्छु ए !
डुबी डुबी तिमी मर !
जिई वर !
छ प्यारको हिमालयी महाघर !
गजूरमा छ त्यो मजा !
अनन्तसौख्यको ध्वजा !
जहाँ तुषार प्यारमा
उषा चढुन् शिंगारमा !
हारमा !
समाज आऊ लौ ! तरुँ !
बगाऊँ धार प्यारको !
किनारमा बसी रचूँ !
पुरी नयाँ अपारको !
घडाभरी छ, चन्द्रमा !
कलङ्क ध्वौ, बगी झर !
यहाँ पर !
के जिल्ल पर्दछयौ अरे ?
म उच्च–बुद्धि–पागल !
भए त कालिका, छली !
विनाशदीप सक्कली !
ए मानिसै भए पनि
मनुष्यको अरण्यमा मृतासमान एकली !
धराकलि !
मलाई चर्म देख्दछयौ ?
कि नोटका ठूला बिटा ?
न मर्म या निरख्दछयौ ?
सुतेछ हाय ! देवता !
सकारिनौ त प्यार के ?
ए ओर्ल ! छौ तयार के ?
भयो, भयो, न दृक् तर ?
क्षुधा, क्षुधा, रही मर !
तृषा, तृषा, सधैंभर !
डटेर झ्यालमा बस !
डढाऊ लौ बनारस
अधर्मिणी ! हिंडे पर !
सलाम ! भो क्षमा गर !
बिगार्दछयौ मुहार के ?
जगत् पखाल्न शक्दथ्यौ !
हिलो भर !
सडी मर !
उषा चढिन् रे सल्लो !
स्वर्ग भयो आकाश उपल्लो !
त्यसको मछाया,
ताल धरामा, तल्लो !
सुन्दरताले झस्केको, वायुमण्डल
हाल्यो !
प्रतिस्पर्शले क्या बादल बल्लीे ,
फुल्दै झल्क्यो ! फुल्दै झल्क्यो !
पन्छी–गाना उडाइन् तिनले ।
श्रवण भरीकन,
फुलको कोभी आँखा भल्यो !
के, के तिनले गाइरहिछन् ?
सृष्टि रसिलो, लाल सुरा भै,
कसरी उछल्यो ! कसरी उछल्यो !
आदिपुरुस ? औ प्रकृतिदेवी
खेल्छन् जुहारी रङ्गमा !
सुनिरहेछु, स्वर्गकी बाला !
पर्वतमाला, मिरमिर पुराना,
गुन्जिरहेछन् ढङ्ग, ढङ्गमा !
जन्मिरहेछन् दिवस जगत्को,
चल्छ किरणको डल्लो !
अप्सराकी ए ! रानी ! तिमी,
छवि–खानी !
देवदारुको ऊँचा उपवन,
डुल्न आई, दिन्छयनै दर्शन !
स्फटिकमहलको द्धार उघारी,
दिनदिन, पखमा
मधुर बिहानी !
आनन्द जम्यो क्या ! मुटु डल्लो !
भेडा गोठाला बतासहरु छन् !
राज्यमा तिम्रो काम छ ऊनको ?
जलप छ सुनको ?
मसिना सोनार ?
चित्रकार ?
मेषचारको कान्तिपुरीमा
तिम्रो विहार ?
भाषा रल्यो ! भाषा रल्यो !
मुसकानहरुमा संसार शुरु भो
स्पर्शमा, प्राणको सञ्चार शुरु भो !
ज्योतिदानमा गुञ्जार शुरु भो !
सुमुखी !
गुँडको चरो यो भन्दछ नीड–हि
छोडूँ कि ?
उडूँ, उडूँमै डल्यो !
शून्य रङ्गियो !
जगत् भङ्गियो !
अनङ्ग अङ्गियो, तल हेरी !
प्यार जन्मियो, सुन्दरताको,
जनमन, जादू बेरी !
मूर्त देख्छु मुहूर्तमा यो !
कविता ? मेरी ?
जीवन जल भो, कलकल्यो !
ऊ ! ऊ ! बादल बल्लीमा
लाग्यो दिनको चिचिल्लो !
सृष्टिदेवीको मुसकान
लाई हामी भन्छौ बिहान !
हे गौरी ! क्या ब्रीडासुन्दर
मुखमा लाली उछल्यो !
स्वर्ग र पृथिवी ओठ अरुणझै
चुम्बन गर्छन् । मस्कन्छन् !
मिठास पाई, स्मितिमा मनोहर
लच्कन्छन् !
भाव बनीगो चुली उपल्लो !
भाषा लागी बन्न रे खल्लो !
उषा चढिन् रे सल्लो !
पङ्खमा फ्यार फ्यार, यात्रामा ग्वारग्वार बिहानी आकाशमा
बिउँझी चलेका पन्छी हामी हरहर बतासमा !
चुँचुँको स्पन्दन, चींचींको क्रन्दन हर्ष र अतासमा
यो वायुमण्डल गिरीको अर्को चढ्दछौं विश्वासमा
उज्यालो लेकको सुनौला मन्दिर भज्दछौ उच्छ्वासमा,
उक्लन्छौं कहिले, लच्कन्छौं कहिले पङ्खका प्रयासमा,
गलाको शङ्ख चामेर पङ्ख ज्योतिको उकासमा ।
सुन ए पन्छी ! नकराऊ चींचीं
आशाले उक्ल पङ्खलाई सींची,
बोल सधैं रे आशाका चूँचूँ,
ज्याति नभेटे राख रे छूँछूँ,
शिवजीले पिए गरलको भय,
संसार–मन्थनमा अँध्यारा गए,
कृष्णले अमृत–चुलीलाई दुहे,
चार दिशा नुहाई उज्याला भए,
सत्ययुगका कथा ऋषिले कहे,
यस्तो छ हुँदो, यस्तै छ हुने,
रात यौटा पिउँछ, प्रातः यौटा दुहुने
आजको बिहान उड्नु छ हाम्लाई उडानको विश्वासमा
शून्यको छाती चिरेर होहो ! ज्योतिको निकासमा
पङ्खमा फ्यारफ्यार, यात्रामा ग्वारग्वार बिहानी आकाशमा
बिउँझी चलेका पन्छी हामी हरहर बतासमा ।
बचेरालाई पङखको पत्यार
दिलाउन उठ्छौं पूर्वको उत्तर,
चुलीका भज्दै फिलिङ्गा सुन्दर,
संसारभन्दा माथिका मन्दिर, यस दिनका आकाशमा,
स्वर्ग र धरा गानाले डोर्न,
स्वर्गको आगो जातिलाई चोर्न
उडानको सीमा हिजोका फार्न बिउँझाउँदो बतासमा,
“कनिको भन्दा उपरको धावा
क्या मीठो हुन्छ,” भनेर “बाबा ।”
वेद पुराणहरुका दावा राख्नलाई विश्वासमा,
पङ्खको फरफर पङ्खलाई तान्छ,
उमार्ने पङ्ख ज्योतिको थान छ,
धर्मको यात्रामा मर्मको कान छ,
विजयैभित्र विजयको शान छ, फर्कन्नौं हताशमा ।
बादल च्यारच्यार, शून्यलाई घ्यारघ्यार उडानको मिठासमा,
कलाका वारी चुलबुली चाली ज्योतिको आभासमा,
फरफर फुँफुँ ज्योतिको बन्धन हृदय–आकाशमा,
कृष्णझैं हुँहुँ शङ्करझै पिऊँ पिऊँ गरल विनाशमा !
पिलाऊँ पहिलो कृष्णको सिर्को हिउँको प्रकाशमा,
उडानको ध्येय उडानै भनी उँचाइको उल्लासमा,
पङ्खमा फ्यारफ्यार, यात्रामा ग्वारग्वार बिहानी आकाशमा
बिउँझी चलेका पन्छी हामी हरहर बतासमा ।
चढ्, चढ् सेर्पा ! पर्वत बने चढ्नका नै चुनौति !
बढ् बढ् पठ्टा ! युवकहरुको हाँक माग्दो छ धर्ती !
पूरा मान्छे कसरि हुनु हो ? टाकाुरा यो नहाँके !
मानीसैमा प्रगति दिनको उच्चता बोलि डाके !
थुप्रेका यी तुहिनहरुका स्वर्गचुम्बी उँचाइ
ठाडो बाटो कठिनपथमा आन भन्थे तँलाई
लाखौं लाखौं बरस यिनकी मुस्किँदी श्री सुनौला
पुस्ता, पुस्ता विविध ढँगले चाल्दथी दिव्य औंला !
ओढी झिल्के चदर किरणी, बैंश खुल्दी अमेट
प्रातः सन्ध्या, सर अघि उभी, जो शिँगार्थी अखोट
सेतो, गोरो तुहिनतन, त्यो तिर्सदी एक भेट
सेरै तरै, मधुमिलनको हो तयारी अटूट !
बाणी मीठा झलकहरुको हान्दथी दूरबाट
शर्मिन्थी त्यो बिचबिच त्यसै लाल पारी ललाट
केले होला प्रियतम, भुली, यो भएको अबेला,
मेरा प्यारा–बृषभ बलिया, आँटका दिव्य चोला !
मानो कोही सुर युवति झैं मानव–प्रेमी–प्यासी,
पृथ्वी सम्झी, सुर, गति चुकी, पातिता स्वर्णराशि,
ज्यूँदो सारा जगतबिचको विश्वजेता हि एक
पाए मात्रै प्रणयसफला एक लिन्थी विशेष !
त्यस्ती राम्री अमर वयसी, पाउनाकी मिठास
सातौँ स्वर्गै सदृश सुखका, सुन्दरी, ज्योति–लास
रानी जस्ती झलझल कुनै, दूरकी झैं कहानी,
आजैको यो येगअघि खडा, डाक्न खोज्छे जवानी,
हो, हो, ठाडा, कठिन पथ छन् टेक्न नै छैन ठाउँ !
चिप्ला कप्टी तुहिन, पहरा धर्कने ती चढाउ
जाली खाल्डा धहर, भुँवरी, दन्तकीटा कराली
किस्सा जस्तै छ तर नडगे, आँट जादू छ खालि !
रोईरैछन् मिलन नहुँदा, आँशु खोला बहन्छन् !
सारा बन्छन् विफल उनका साज, श्रृङ्गार रुन्छन् !
जीताजागा युवक ! चढ त्यो ज्योतिको कैद–किल्ला
अग्लो बुर्जाबिच जलदृशी–सुन्दरी ल्याउ, मिल्ला !
श्वाँ श्वाँ पर्ला, हिर हिर पनी, मृत्यु साना र बौर !
ब्यूँझी, आफ्नो लख त नभुले, ताकको शान गौर
चीसो निद्रा सँगसँग बसी मोहनी ढाल्न खोज्ली !
कालै लाग्ला पछि पछि, तिमी लम्किए, भीति हट्ली !
के गर्ने हो ? प्रकृति रिन भार बोकी सधैँ रे ?
खोस्टो लागी मरमिट गरी फर्कि ऊँभो यतै रै ?
माफी देलिन् ऋण प्रकृतिले कीर्तिको टाकुरामा
कालै कुल्ची पदपद बढे, आँट ली पाखुरामा !
धर्मै यै हो अचल नबनी चढ्नु ठूला चढाउ
माजै यी हुन् विविध खतरा, पाठ नै कष्ट नाउँ
कालै जस्ता विकट रिपुको साथ कुस्ती छ खासा !
जेता पुज्लान्, विजित सुतलान्, लोक हेरुन् तमाशा !
मान्छे हामी, कठिन गिरिका साथ कुस्ती लडौँला
गौरी भेटी, गरल जित ती रुद्र आफै बनौँला
बोका मर्लान् युग, युग, फुली झार होलान् पहेँला
हुङ्कारौँला अदलबदली कालको गर्न हेलाँ !
चढ् चढ् सेर्पा, सगर पगरी, झ्यामुलुङ्मो छ जित्नु
नेपालीको यस कदमले विश्वको अग्र बढ्नु !
यौटा मर्ला अरुकन दिई हातमा त्यो चिराँक
जस्ले बाल्ला जुगजुग नयाँ दीपको रात–हाँक
माछे हामी प्रकृतिविजयी बन्नमा छौँ सिपालु
साङ्ग्रा घेरा पर पर हट्नु, ध्येय होस् दिव्य चालू !
यो पृथ्वीको चरम शिर हो, भूमिको जीत–चूली
नेपालीको अवनि शिरले पुज्छ लौ पाद–धूली !
पृथ्वीको यो विजय सकिँदा, एक सीँढी उचाली
आत्मालाई मनुजहरुको, चन्द्र ताक्ने प्रणाली
होला आर्को शुरु जगतमा, काल कोल्टो लिएर
नेपालीकै विजीय भरमा विश्व उठ्नेछ हेर ।
प्रभु गैँडा ! प्रभु गैँडा !
देऊ घिउ, चिनी, मैदा !
तातो हलुवा गर पैदा !
कर्कलोले पेट दुख्यो अति !
खल्लो भयो अब कैँडा !
अभावदेखिन् विरक्त भएका भक्तहरुको आवाज सुन !
दुःख सागरमा सुख–वन्दरगाह
खोजी चल्दा हामीहरुको
पार लगाऊ बेडा !
सङ्कट–युग छ ! सताइरहेछन्
दरिद्रताका छौँडा !
फलाम आज हाम्रो चिउरा !
धनी न दिन्छन् कौडा !
प्रियतमा छन् हाम्री पहेँली !
बच्चाबच्ची नलिखुट्टी !
अस्तित्वको छ सामु पहेली !
फिरफिर निभ्दो बत्ती !
बजारमा छन् सुरसा भाउ
साहू !
मरी–मरीकन जिइरहेछौं
हाहू !
मुर्दा जीवनलाई बेरी रङ्गी कात्रो,
भद्रपुरुषका नाम मलामी,
आफ्ना आत्माहरुका हामी,
मरमिट घाटतिर बनिरहेछौं,
जात्रु ! जात्रु !
गर्ने क्या हो ?
छेपारोको उखान भएको आत्मविकास
कानेखुशी आउँछ गर्न,
आत्मविश्वास !
लथालिङ्ग छन् हाम्रा घरजम !
कीटाणु मित्यारी लाइरहेछन् !
ओहो ! सामाजिक यत्रो भास !
किन ? किन ? सोध्छौँ हामी युगुसँग !
लागी औडा,
तिमी दयालु छैनौ प्रभुजी !
हे गैँडा !
सम्शेरहरुले मार्थे तिमीकन !
आयो सचिवको पालो !
क्रान्ति यत्ति भो ! आलु–सिमीकन
छैन बदनमा टोलो !
घरमा छैन दियालो !
धम्र्म गर्छौं अब परिवर्तन !
सङ्ग्राम तीतो र तीखो छ !
प्रभु गैंडाको पूजा गर्छौं !
धम्र्म यही नै दिगो छ !
सपना, बिपना तिमी नै हाम्रा !
बन्न देऊ दिल सब चाम्रा !
हाम्रा युगका छाप हे राम्रा !
प्रभु गैंडा !
आत्मा दिन्छौं, जीवन दिन्छौं,
दिन्छौं साथी भाइ !
बाबु, आत्मा, पत्नी, प्रियतम,
सब तिमीलाई !
हटाऊ दुःखका छौँडा !
राजधानी तिम्रा सारा
तिम्रा गौँडा !
अन्नदाता ! कलिका त्राता !
भूस्वर्गका ए पिता औ माता !
प्रभु गैंडा !
बीसौं शताब्दीका यस ढलकका
यस युगका हुँ नेपाली !
धम्र्म नयाँका अवलम्ब िहुँ !
भोका मुख हुँ जन्जाली !
प्रभु गैँडा ! प्रभु गैँडा !
जाँदैनौ नि स्वर्ग ! बिरायौँ !
पृथ्वी बस्छौ ! भूकैँडा !
पण्डितहरुले छकाइदिएछन्,
बनाइदिएछन् राम–भेडा !
झूठा पाठ गरेछौँ ! बिरायौँ !
क्षमा–त्राता !
मोलतोल अब उल्टा लिनेछौँ !
माम–दाता !
पाता कस अब अध्यात्म असुर सब !
भर खाता !
सकल प्रजाका प्रतीक प्रभुका दिव्य मूर्तिले अङ्कित तिम्रो
टप पात !
जन–वनका ए राजा अशङ्कित !
अनेक मुद्राहरुले झङ्कृत !
प्रसन्न बन हे विधाता !
विराट् छ आज सहस्र–सङ्ख्या पुरुषः !
सर्वतः स्पृत्वा दशाङ्गुलीले
समाजमा छ सङ्घर्ष !
सञ्चालक हे सकल नशाका !
सकल दिशाका ! सकल दशाका !
जगतःआत्मा !
दालमा, भातमा !
दिनमा, रातमा !
सारा बातमा !
सेफमा, साथमा, मुखमा, हातमा,
सब जातमा !
बाहुन तिम्रा मुख झैं बोल्छन् !
क्षत्रिय तिम्रा कर झैं लड्छन् !
वैश्य, बेपारी उरु झैं चल्छन् !
शूद्र पयरमा सुक्दै झुल्छन् !
लक्ष्मी–नारायण हे गैंडा !
जन–जङ्गलमा अवतारी भै
कलिमा पैदा !
देऊ घिउ ! देऊ चाँवल ! देऊ मैदा !
विभूति तिम्रो निमुखालाई भयदा ! भयदा !
चतुरालाई जयदा ! हयदा !
प्रभु गैँडा !
तिम्रो जन्म सवाई–घाँस !
अवतारहरुको जुन हो वास !
बुद्ध जन्मिए वनका तृणमा,
ईशमशीहा अरु कुनामा ?
ईश्वर पुराना हामी मास्छौं !
ऋषि, मुनि, शास्त्र, साधु छास्छौँ !
पोल्छौँ वेद र गैँडा उपास्छौँ !
भासको आत्मा बलले उकास्छौँ !
शक्ति वृषभ हे ! डुक्रन पास !
हात उठायौँ ! अवतर सुन्दर !
दूर हटाऊ भूतका छौँडा !
गैँडा ! गैँडा ! प्रभु गैँडा !
सुट्ट आउँछौ कोही घरमा,
मारी चाल !
थुप्रिरहेछौ कहीँ निडरमा
मालामाल !
दर्शन काहीँ दिँदै, दिँदैनौ,
घटघट हाल !
हामी खिचडीवादी प्रभुजी, बन्छौ आज !
जन बेहाल !
अपार छ तिम्रो, बुझी नसक्नु,
टेढो चाल !
जिउनु हो धम्र्म, मर्नु हो पाप !
सिद्धान्त फेयौँ, ए आऊ !
अध्यात्मवादी भनीकन फेरि,
हामीलाई नसताऊ !
तिमी नै चल्दा पाङ्ग्रा, ढयाङ्ग्रा !
बङ्गारा औ पन्जा, नङ्ग्रा !
तिम्रा ह्वाङ्ग्रा, तिम्रा पाङ्ग्रा !
गुलेली, मट्याङ्ग्रा !
भेडा, च्याङ्ग्रा !
तिमी बिनु सब ग्वाङ्ग्रा, गोज्याङ्ग्रा !
बर्फी तिमी नै, अर्बी तिमी नै !
ओज तिमी नै, भोज तिमी नै, मोज तिमी नै,
पोज तिमी नै !
रोज तिमी नै प्याला–छाल !
दरबार तिमी नै, तरबार तिमी नै,
मोटर माल !
क्रान्ति तिमी नै,
कम्प्रोमाइज तिमी नै !
ऊँचा पद औ ठाडा नाक !
बिर्तावाल
बुर्जेवाल !
अत्तर कमाल ! रेशम जाल !
नाइलन सारी घूँघरबाल !
तिमी नै चमचम ! काजूगेडा !
भगवन् गैँडा ! भगवन् गैंडा !
जय युग–ईश्वर ! जय घटवासी !
जय जय डोरी तान्न प्रयासी !
शक्ति छ प्रभुको वर्णनपार !
गैँडा ! तिमीकन मारे, तर्पे
आत्म, पितृका तृप्त हजार !
हाम्रो धम्र्म छ जङ्गल बीचमा
एउटा उठेको माग्दो हात !
आकाश तरफ नित उठिरहेको !
आऊ भगवन् ! गैंडा ! खात !
देऊ दाल र देऊ भात !
हामी पुस्तौँ पुस्तौँ ठगिँदा,
हामी भोका नेपाली !
हाम्रा भाव, विचारहरुका,
प्रधना तिमी नै अधिनायक होऊ,
सञ्चाली !
आत्मरक्षण प्रथम नियम हो !
देऊ अरु सब नीति फाली !
रेशमकीरा अँडिर नपाए,
बुन्छ कहाँ रे साहित्य, कलाका
मसिना–जाली ?
चोर साधु हो, अदालत पापी,
परम्परा छ उल्टो खालि !
हाम्रो आत्मा विकाश छ गर्नु !
भर थाली !
चल्छौँ महाजनहरुको बाटो !
चाहन्छौँ हुन मोटो घाटो,
गैँडा–दार !
आत्मा मर्दछ, माटो नमर्दछ !
बल्ल बुझेका छौँ यो सार !
अमरता नै हाम्रो टुटेको,
आत्मा हाम्रो दूर छुटेको,
जायज छन् सब चोरी, डकैती !
रिश्वत, बायाँ हात सबै ती !
जिउनु छ हामीलाई बोल्न !
हिंसा धम्र्म छ कुइरो खोल्न !
बेईमानी, वेदमा ऋण छ !
मिथ्या ठीक छ !
जिन्दगी नै हो धम्र्म महान् !
आत्माभन्दा ठूलो प्राण !
गैँडाको एक मन्दिर बनाए
छैन उजूर !
दैवी सम्पत् बलि ली जान्छौँ सब नेपाली,
हेर्दै गजूर !
छोरा, नाति, पनाति, खनाति,
जनाति चलून् रे ताँती ! ताँती !
अटूट लहर भै भाँति, भाँति !
जाति–सातत्य धम्र्म हो जाति !
अविरल धार !
प्रकृत मानवचेत यही हो !
प्रभु गैँडा !
गरिरहेछौ अरु संहार !
प्रकृतिले जब व्यङ्ग्य रेखिन्
चेहरा तिनका बने
नेपालीको भान लेखिन्
बान् भो हाम्रो भने ।
सब गधाले खुशले ऐंके
भ्यागुताले गाए कें कें
भो भुजङ्गजाति प्रसन्न
मातृभूका पुष्प रोए
धन्य तिनको जन्म धन्य
हुन त केवल शुक्रकीरा!
ज्योतिषीले नाम राख्यो
कोहेनूर! वाह! विश्वहीरा!
नामजस्तो व्यङ्ग्य के छ ?
मणिधर भन्छन् सर्प जो छ
नेपाली रे देशधमिरा
अङ्ग नै मानिन्छ राम राम
सब खटिरा
व्याकरण मिल्दैन सड्छ
माफ गर्नोस् !
हँस्सी मात्रै लेखिरैछु
आँसु झार्नोस् !
पातालपुरीको गद्य भो
अङ्ग्रेजीको उल्था जस्तो !
हिन्दी वा नेपाली यो !
तैपनि के दालरोटी
निम्ति कलम नरेटूँ यो ?
गधाका बच्चा हुन्छन् पाजी
भ्यागुताका के हुन् काजी ?
खूब पढाउँथे ती गुरु !
गुणशील गुरुका पुच्छर थिए
लौरो सीङ? भो है कथाको
होस् न छिटै पो शुरु !
“ए गधा हो! फ्रगको माने भ्यागुतो ।
“फ्रगको माने भ्यागुतो ।
फ्रगको माने भ्यागुतो ।”
“के रे? के रे? के रे? के रे?”
“भ्यागुतो
भ्या! भ्यागुतो।”
एकादशीको दिन थियो
पशुपति ल्याएछ कालले
एक दिन निज धर्म्ममा
मरन्च्याँसे अक्षताआशे!
मालिक सम्शेर कोही सम्झे
वेकुण्ठ सुखटर्ममा
चाकरीका निम्ति आए
शिवको अनि शेरको औ खीरको
धर्म्मराही धर्मराई
भस्मेश्वरका पासमा
चिता सुँघेछन् आफ्नो है
ढल्को तनको भासमा ।
“हे ठिटा हो!” बोल्न थाले
“भातृभाषा मर्दछिन्
नेपाली बाँच्दैन कहिल्यै
हिन्दीले राज गर्दछिन्।”
मानिस मर्ला भन्ने डर पो
आत्मा भरी छारो चल्यो
वेद तत्पर डग्मगाए
गीता जल्यो गीता जल्यो ।
बोल्न एउटा लाज हो जब
मानिस भैकन साँप स्याँक! स्याँक!
भ्यागुतो क्याँक! क्याँक!
लगुड हाम्रो भै सजीव
बोल्छ हातमा
टाउको टयाक! टयाक!
माफ गर्नोस् तीतो लागे!
सग्लै छन् ती मन्त्र बोलूँ
फर्सी फ्याक! फ्याक!
बाँसमाथि राख नरिवल
काक झुत्रो एक बनाऊ
तीतेपातीले सजाऊ
स्मारक एउटा महापुरुषको
मलको ढिस्कोमा बनाऊ!
मुर्दा बोल्थ्यो नेपालीमा
छक पर्यौं ।
क्या गह्नायो मुखको गन्ध ।
थुक गर्यौ।
सिलटिम्मुर बरफसाथ
ल्याऊ पहेंला चाँवल,
श्याम भाग्छन् रात भरभर
यस्ता मीठा पागल!
हीहीहह हीहीहह
बोल्यो गधा!
छेपाराले मुत्दछन् रे
यस्ता बुज्रुगका चिहानमा
सर्वदा!
खूब झरीमा एक कुकुर
स्याउँ स्याउँ कीरा
सड्थ्यो लाचार! नाम सोधेँ
रै हीरा।
झन्डै झन्डै मै मरेथें
त्यो गह्नाई
बान्ता आई!
तिम्रो बुद्धि! गिद्धलोचन!
यस्तै लाग्यो है मलाई!
आकाश ! तँ लुकी पालिरहेछस् आफू खाने केवल अँध्यारो !
ए चोरीको ए रे अँध्यारो !
बिक्रीको,
हुँडारहरुको उल्लूकहरुको
षड्यन्त्रीको
दुःस्वपनीको, निशाचरको,
निर्भीकताको साम्राज्य !
ठुक्री, टुक्री, टुक्री जा
फुस्री, धुस्री, बिलाई जा
जा खण्डहरको बाटो !
जल् बल् अभिशापित हे !
ले, सल्की, मेरा
मूक वेदनाका आज्य !
म सुतेको मानिस हुँ,
जीविततातिर बेहोश !
म लुटेको मानिस हुँ
धनी र वञ्चित, निर्दोष !
हत्याराहरु भागिरहेछन्
छायाहरुका आड लिई
म हतमानव सक्तिनँ बोल्न
बोल्ला नियति काँढ लिई !
उम्ली ! छड्की !
बेहोशीको कालो कराही !
उम्ली !
मानव, सुत्दछ मर्दैन
रात सधैं पर पर्दैन
सारा रङ्गका दुःख मिलीकन
मिसिएको कालो रङ्ग,
कालको झैं रोगन बन्दछ,
अचेतताको निष्पट अङ्ग !
यो युगको हो सन्नाटा,
निशाभिध यो सूनसान
आत्महत्या गरेर उठ्ली
पोखरी आफ्नो मुटुको रुधिर यो,
अर्पी आखिर
अहार्य नीतिमा आफ्नो प्राण !
एउटा चरो छ नेपाली
आफ्नै खरानीबाट ऊ जाग्दछ, युगयुग पङ्ख उचाली,
एक टाकुरा कहीं छ हिमाली
जसमा मानवताको रथको पाङ्ग्रो गुड्दछ एकपाली ।
हाहा ! सुतुवा हो सारा,
दुःख दर्दका अबोल चरुहरु
सकल साँपका पेटारा,
दैन्य, निराशा, लाचारी
अज्ञान, पराजय सारा–
यही कराही कालोमा
उन्ली उठ्दछ आफै यो एक बिहान उज्यालोमा ।
आइन् वर्षा हररर चढी वायुपङ्खी विमान,
पाङ्ग्रा घर्षी शिखर गरजी थर्कियो आसमान ।
झिल्के झिल्का, अचल मुख भो त्रासले नील गाढा,
चूली नाघिन् प्रकृति कलिलिन्, देखिंदै दूर टाढा ।
बाफैको हो रथ त हलुका, शानले त्यो विशाल
पत्रे बुट्टा रजत–तहमा पर्छ कल्सिन्छ छाल ।
मुस्किन् विद्युत् वरुणदुहिता साँवली कोमलाभा
गोरा डाँडा विचरन चुली उल्किई, देखिंदामा ।
फर्फर पार्छिन् चदर हलुका, लत्रिंदो, मेघ ह्वैन,
लाखौं मोतीलुङ नपहिरी चित्त बुझ्ने हुँदैन ।
पोल्टो झोली रतननिधिका स्नेहले मुस्कुराइन्,
यौटा मोतीलुङ चुँडिन गै शैलमा झर्झराइन् ।
नाच्दी, कुद्दी, हरष उछली, यानमै आजलाई
आएकी ती तुहिन–कलिली पार्वती भेट्नलाई,
गाँऊ भन्छिन् जगत् छहरी स्वर्गको दिव्य तान,
ठाडा बन्छन् श्रवण कविका शीतलो सुन्न गान ।
आशङ्काले भुरभुर गुँडै सम्झिंदा पङ्ख नाना
जाओ बच्चाहरु नतरसून् गर्जिदा स्वर्ग–छाना,
लर्बर् गर्दा कुशल कमिला ! लौ गरे हे हतार,
तेसै ओर्ली चिर चकँरिंदो चील ! होला अबेर ।
तस्वीरै झैं अलि छिन उडी वायुले पक्ष फेर्दा,
सन्नाटामा तरुवरहरु ! उक्लिंदो खात हेर्दा,
पर्खी बस्थ्यो पवन पहिलो सुन्न फर्मान दूर
तिम्रा राजा सलिलनिधिका ! लौ सुने यो नुहेर !
“लाखौं मूरी रतन–जलका वायु मैले उचालें,
पारावार प्रभुहृदयका उच्च आदेश पालें,
बाफीला ती रजत घटका चारु बान्की उचालें,
वर्षी बोकी वरणदुहिता पार्वती भेट्न थालें ।
“लेखें मैले जलदपटमा अक्षराकार धेर,
इच्छा छारा प्रभु वरुणको, वर्षको यो सवेर,
हाँगा, लच्की, लहर लहरी, खातिई, पत्रिएर
बोल्दा छन् ती अमिट सुरमा कान थापेर हेर ।
“तानाशाही दिनकर भए, सुन्छु यस्तो फिराद,
मेरो छाती जल, जल छ ! ती सन्किएछन् फसाद !
दण्डी दिन्छु स्थगन रविको राजको होस् धरामा,
शून्याभासी कुछ दिन बनून्, दुःख भो उर्वरामा ।
“बच्चा ! दुःखी ! हिम अचलका पङ्ख ! प्राणी ! प्रशाख !
तिम्रा भेजा मम हृदयका रत्न छन् लेउ लाख !
लामा छाया सजल घनका लाख तिम्रा सियाल !
रङ्गीचङ्गी धनु विजयको, दैन्य सारा पखाल ।
“धूली खोला सलिल, वरर्षी शानजस्तो अटूट,
पाई प्राणी अमृत–लहरी फस्टिनेछन् अछूट,
दौरामा छन् जलधि–दुहिता, साम्य कारुण्यभाव,
फैली चाँडो मुख अवनिको, हुन्छ, आनन्द–लूट ।
“पृथ्वी फल्लिन् सलिल–कलिली धानले छापिएर
गाई रोप्लान् चपलवयसी, दृक्–बिजुली लिएर ।
बाली राम्रो, तृण अति हरा, वर्ष राम्रो कबूली
पारावार प्रभु–हृदयको फुट्छ सङ्गीत केली ।
“मीठा, मीठा अमृत रसका बिज्जुले लाख, लाखा
भर्दै राम्रा फल तरुहरु पाउँछन् भन्न, चाख ।
भारी शाखा शरदऋतुमा लच्किंदा दानलाई,
मेरो इच्छा यति छ, यति हो नील आदेश, भाइ !
“लौ लौ गाओ दल दल वनै, वृक्ष हो ऊठ सारा,
बर्षे घैंटा घट घट गरी स्वर्ग–पीयूष धारा ।
दर् दर् दर्के अमित–कनिका, प्यून लागिन् धराले,
उफ्री, नाची चल विटप हो, पाउनेटौ जराले,
“यो बेला हो रस–मिलनको, प्राप्तिको यो चहाड,
यो गानाको गगन, जनको कल्पनाको बहाड,
यो पौडीको सुखजलधिमा फूल रातो असारे
झन्डा सम्झी, मुजुर–मन भै पिच्छमा रङ्गधारे ।”
निशिको बेला, चल्छु अकेला,
मिरमिर सडककिनार ।
अरण्य सदृश यो जगतीतलको
फोटो खिच्छ गगनले जलको,
जनमन–आँशु हजाराँ !
पवन, रुदित शिशु, शिथिल निदाउँछ,
घोप्टी द्रुमको सहारा !
थोपा चुहाउँछ कहिलेकाहीँ,
मूर्छित स्मृतिको किनारा !
बुद्ध चलेथे यी जलकण भनी
फोटो निहारी निज उरको,
मुकुट उतारी, मलम लिनाकन
निमन्न घाउ सब नरको !
यही सडकमा मौन चले मुनि,
सृष्टिदेवीका दृगमा हेरी,
सलिल स्रावको धरको !
शहीद चलेथे जननी जल गनी,
प्रातः समाउन युग परको ?
अन्धकारका पार तरौँ भनी,
स्वर्गमा मागन हक नरको !
वसुन्धराको आत्मा निदाउँछ,
स्वर्ग छ जागा, जल–झलझल !
वेदनाको सागर लहरमा
हेर्दछ झिम्की, तर्सी पलपल
हृदय जलीकन दृगभर जलकण
लिन्छ कि, रुन्छ कि सुरपुर सारा !
निशिको बेला चल्छु अकेला
मिरमिर सडककिनारा !
एक इसारा हृदय बोलाउँछ,
निद्रा भगाउँछ पर सारा !
सेतो, पहिलो राप चढाउँछ ।
आदिदेवका आत्मा जलेथे,
भारत व्योममा जसद्धारा !
नचिकेताको आत्मा बोल्दछ
अग्नि–तत्वको सार खुलाई
जलेर जलको कणीझैं वर्तुल
चम्कन इच्छा लाग्छ मलाई
अन्धकारमा छाम्दछु अमृत
ज्वालाहरुका लप्का सार !
निशिको बेला चल्दछु अकेला !
मिरमिर सडककिनारा !
तिमिर–भस्ममा तर परिणत दिन
ढुँढ्दछ नव छवि जलधि मनि !
शिवले पिउँछन् गरल निशाको,
मथिई निक्ले चन्द्र पनि ।
आत्मा हो यो प्रलयोल्लङ्घक
अमर, अमिट रे सौरकणी !
जलको बिन्दुभित्र अटाउँछ, जसमा यसले महल बनाउँछ,
द्यौ–अवलम्बी, तल अवनी !
शहीद–समाधि झैं निशा उपर छन्
देही छविला जिउँदा सारा !
अहो ! निसासिस् किन ए काँतर !
अन्धकार पौडिन केवल,
ज्योति छ यसको दूर किनारा !
जब छन् राती, यस्ता साथी !
छैनस् अकेला ! जल् सारा !
जीव ए ! शिव हो ! जीव ए शिव हो !
चम्किरहेछन् तारा, तारा !
फागुन फुल्छ संसार सारा
अत्तर छिटी ऐशको ।
रङ्गमहल यो कसको होला ?
परी–रानी बैंशको ।
रुपको शरम लाल लाल हुन्छ
फुस्केको छाती सँभाल्न ।
चुलबुल गुलाफ–कोपिलाले
सकिन सप्को बसाल्न ।
लुक्ने कोशिश मोहिनीको
हावाले आधा तोडेर,
मुजुरा सब उचालिदिन्छ
बास्ना अबोला छोडेर !
नाइँ नाइँ गर्छे थुँगा राम्री
वृन्दावनलाई दोहराई ।
पुरुषले प्रकृति रँग्छ
पिचकारी क्वै छहराई ।
प्यारको बोट छ निबुवाको,
सेतो पत्ती, हरियो शूल !
शीतको दाना कसका निम्ति ?
जूनलाई हो कि ? आकाशफूल ?
आजको दिन छ चरी–दिलको,
सुस्काए आलुबखडा !
आरु तिम्रो लाली राम्रो,
हावा म, केको झगडा ?
आजको दिन हो चुच्यौलीका
चिल्लो पल्लव पर्दामा !
नझस्कन गुलाफ मानी,
केशरको दाना झर्दामा !
संसारको आङन पुरानोमा
यही चिर नयाँ कहानी !
दाडिम ओठ चिल्लाबाट
चिप्लिन्छ मनको सपना नि !
हरियो, चिल्लो रेशम लगाई
झुप्पा सुन्दर कार्चोबी ।
बैंश उभिन्छिन् फूलको हाँगा
पक्री, स्वपना मनसूबी !
यै इतिहास हो जीवनको रे !
यही वृन्दावन–कहानी
टुङ्गिनसक्ने, जुगजुगभन्दा,
सुन ए ! छिरबिर ढिस्कामाथि
जूर–जलपमा बैंश–रानी !
किन ? वयसी ! भन
यस जनपथमा,
चोछर्यौ, चिनेझैं, मृदु मुसकान ?
पल्लव अधर सरस लम्याउँछ, कुन स्वपनाको मधुर उडान ?
दिनको मुटु पनि डुब्दछ जलमा,
प्यार गरेझैं हिम–चूलीसँग,
सुम्पी, जलेको प्राण !
मेरो पनि यो जगयात्रामा नहोस् रुधिरको प्रस्थान !
के यो पोथी–पयोधि चलीकन छाल छचल्की धुँदो छ किनार ?
त्यस्तो जमीनको, जसमा वैरी,
आकाश चढीकन, सृजन ागर्ने
उसका मनका सपना–धार ?
आदिम तृषा हो यर रसनिधिको यो !
सूनसान नै आवाद गरीकन,
बिजुली मुस्की,
चम्किनु, वर्षिनु !
हुन संसार !
भन वयसी ! ए अधजान !
किन यो तिम्रो मुसकान ?
यो चाँदीको पत्रमा अक्षर काटी दिएको निम्ता हो ?
बिलकुल स्वाभाविक !
बिलकुल स्वाभाविक !
फुलको प्रकृति, अलिको इशारा !
पाप होइन यो !
शर्मिन्छयौ किन ? गाढा लालीद्धारा !
प्रथम प्रयोग यो होला तिम्रो,
पोथी शक्तिको आत्मपरीक्षा !
के तन्त्रीको प्रथम लचक हो ?
उषा मुसकान ?
कोपिलाको प्रस्फुटन हो ?
पहिलो आफ्नो पहिचान ?
निसर्ग बुद्धि बोल्छे, ठीक हो !
दुई नभै यो पथ चल्दैन !
चार नभै यो दीप जल्दैन !
वीणा होऊ तिमी, तारहरुकी ?
खोनिरहिछौ झन्कार ?
प्यार भनेको पूल–काँटा हो !
तीखो, सुन्दर !
तर माटोमा रोपिनुपर्दछ,
जलले यसकन सिंचनुपर्दछ !
सुस्केराका श्वासहरुले
हम्की हरहर !
स्वर्गको बीउ हो पृथ्वी अन्दर !
रोप्न छ आनन्द, बचाउन गाह्रो !
एक तपस्या साह्रो !
पाइसकेको छु ज्ञान !
तर छौ तिमी अधजान !
सुन्दरले यो गर्दछ आह्वान !
कानेखुशी गर्छन् प्राण !
“हाम्रो धम्र्म हो त्यसमा बलिदान !
त्यसमा बलिदान !”
पुरुष प्रकृतिका हामी मिलन हुँ,
एकमा आर्को स्वपना–ज्यान !
शक्ति तिमी होऊ, प्रयोग प्रथमले
नापिरहिछयौ आकर्षण,
मेरो अनुसरण, अडान !
एक जनाना, एक मर्दाता,
नाचिरहन्छन् वृन्दावनमा !
जीवन भनेको ती दुईको हो
स्पन्द परस्पर मन, मनमा !
हाम्रो चिर हो पहिचान !
सम्झन, हामी नाचिरहेथ्यौं आदिम कोही पूलवनमा !
याद छ मुरलीगान ?
तिम्रो शरीरको पछि लाग्दिन !
पुज्दछु आत्मा महान् ! जसले दियो यो याद पुराण !
खोज मलाई युवकमा कोही, प्रत्युत्तर त्यसद्धारा दान !
अहो ! भइछौ अन्तध्र्यान !
अल्पिसक्यौ ए मुसकान ?
क्या खुल्यो बिहान आज !
नीलिमाले फाली
सकल घुम्टो जाली !
वाल्मीकिको हृदयतुल्य व्योम निर्मलायो !
अभिराम क्या यो !
रात प्रातः आयो !
क्रौञ्चरुधिर थोर बेर नभमा छिर्बिरायो !
दिविमा जन्म ली दयाले !
करुण छन्द भै सुवर्ण ज्योति–लहर आयो !
कुँज्छन् हृदय डाली !
दर्शनभिलाषीलाई दिव्य देव प्रकट हुन्छन्
उक्ले अंशुमाली !
भस्मीभूत दिन–चरी उड्छ भै सुनौला !
मानवी भविष्यको यो गाउँछ गान नौला !
एक अचल–चित्र तरुले औंला एक उचाली
अमृत रश्मि नै इशार्छ, सिद्ध निज समाधिलाई
लोक निम्ति फाली !
रश्मिलाई बुन्न दिन्छु
दिलमा, भावजाली
प्राततारा ब्रह्मा अल्पे
जसले सृष्टि कल्पे
एक सफा डफ्फा बकुल्ला पौडिए उज्याली !
जीवनीका गतिका सुखका जीव–पङ्ख चाली !
खोजको आरम्भ हुन्छ
चल्छ जगत्, आफ्ना पयर
सडकमा उचाली !
द्रुम शिखामा छवि–विहङ्ग प्रथम झरेर बसे !
गुप्त इन्द्रधनुष ध्वनिको गुन्जन गाएर खसे !
मेरो भित्र चिडिया लाग्यो कुर्लन, पङ्ख चाली ।
स्वर्ग झर्छ, पृथिवी उड्छिन्, हिमालचुलीमा भेटी !
चुंबिदा छन्, लाल मदिर–अधर, अँगालो हाली !
अब सँभालिएर बस्छन्, मुस्केर हेर ! साथ,
प्रातःको कहानी हाली ! ऊष्म रङ्ग फाली !
सृष्टि लाउँछे वसन सुन्दर,
मधुर मातले छाली !
चञ्चले भाउले चाली !
पाँच द्धारबाट घुस्दछ उदय–सङ्गीत–धारा !
पन्छी मान्छ पिंजरा सन्चो,
दोहोर्याउँछ गीत ती सास !
धुस्नो सुकुलमाथि कवि छ, छिया छ पराल जालो !
एक–सिङ्गी गाई साथ लँगडो कुकुर खालि !
सुख हो भन्छौ जिन्दगी यो,
किरण आँगमा हाली !
मृत्यु चिसो हुन्छ भन्छन्,
तातो अमृत थाली !
झारपात भज्न लागे गायत्रीको मन्त्र,
किरणतर्फ आफूलाई माटोमा उचाली !
ए वरेण्यं भर्गस् ! सविता !
प्रेर भन्छु आत्मालाई, जहाँ, छौ ज्योतिको थाली !
विनत छु, सिकाऊ देव !
जित्न मृत्यु जाली ।